Сцепулёнак Аляксандр ФМЭА, 2 курс, ДАЭ-1
Кантрольная работа
Культура Беларусі
1. Вынік гістарычнага развіцця беларускай культуры. Яе сучасны стан і перспектывы яе далейшай эвалюцыі.
Нацыянальная культура беларусаў сваімі каранямі сыходзіць у глыбокую старажытнасць. Беларускі народ назапасіў каласальныя духоўныя багацці, якія адлюстроўваюць усю шматстатнасць яго быцця ў інтэлектуальным, маральным, эстэтычным і іншых праявах. Беларуская культура, развіваючыся і захоўваючы нацыянальныя традыцыі, адначасова з'яўляецца і часткай сусветнай культуры.
Беларусы стварылі ўнікальны мнагажанравы фальклор, які лічыцца адным з найбагатых у славянскім свеце. Сярод выбітных беларускіх асветнікаў — Еўфрасіння Полацкая і Кірыла Тураўскі, першадрукар і стваральнік першай усходнеславянскай друкаванай Бібліі Францыск Скарына. Асновай культуры стала літаратура, класіку якой сфармавалі Вінцент Дунін-Марцінкевіч, Францішак Багушэвіч, Алаіза Пашкевіч, Максім Багдановіч, Янка Купала, Якуб Колас.
У краіне налічваецца больш 15 тыс. помнікаў гісторыі. У Спіс сусветнай культурнай і прыроднай спадчыны ЮНЭСКА ўключаны Нясвіжскі палацава-замкавы комплекс XVI–XVIII стагоддзяў у Менскай вобласці, замкавы комплекс пачатку XVI стагоддзі ў г. п. Свет Гарадзенскай вобласці, Белавежская пушча і геадэзічная дуга Струве.
У 2008 году дасье «Жнівеньскі канал – твор чалавека і прыроды» і дасье «Матэрыяльнае ўвасабленне духоўнай спадчыны Еўфрасінні Полацкай» прадстаўлены ў Цэнтр сусветнай спадчыны ЮНЭСКА. Да 2012 года плануецца падрыхтаваць яшчэ пяць дасье
аб'ектаў гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі, у тым ліку Гомельскі палацава-паркавы ансамбль Румянцавых-Паскевічаў.
Шматлікія рэаліі беларускай культуры сталі знакамі нацыянальнай самабытнасці. Слуцкія пояса, шматколерная «кафля», ажурныя выцінанкі і разьба, крыж Еўфрасінні Полацкай, жывапіс Марка Крочыла, Казіміра Малевіча, Васіля Кандынскага і беларускі балет — такія агульнавядомыя сведчанні беларускай культурнай прысутнасці ў свеце.
Беларускія мастацкія здабычы з'яўляюцца неад'емнай часткай нацыянальнай культуры. Беларускія майстры ствараюць самабытныя па форме і канструктыўнаму рашэнню прадметы з лазы, дрэва, саломкі, а таксама швейныя вырабы з лёну.
У Беларусі працуюць 27 тэатраў, 158 кінатэатраў, 56 прафесійных музычных і харэаграфічных калектываў, 129 музеяў, 4 тыс. 725 бібліятэк, 4 тыс. 260 клубных устаноў, 24 парку культуры і адпачынку, 524 дзіцячыя музычныя, мастацкія школы і школы мастацтва, 3 вышэйшых навучальных установы культуры і мастацтвы.
Музейны фонд Рэспублікі Беларусь складае больш 2,5 млн экспанатаў, штогод музеі Беларусі наведваюць каля 4 млн чалавек. Нязменная цікавасць беларускіх і замежных наведвальнікаў выклікаюць Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой» і Музей абароны Брэсцкай крэпасці, мемарыяльны архітэктурна-скульптурны комплекс «Хатынь» у памяць жыхароў вёскі Хатынь і іншых беларускіх вёсак, знішчаных нямецка-фашысцкімі захопнікамі разам з насельніцтвам у 1941-1944 гг., філіял Нацыянальнага музея гісторыі і культуры Беларусі «Мірскі замак», які з'яўляецца жамчужынай беларускага абароннага дойлідства, і іншыя.
Міжнароднае прызнанне атрымалі кінематаграфісты Рэспублікі Беларусь. Створаныя імі карціны бралі ўдзел у шматлікіх міжнародных кінафорумах, дзе неаднаразова адзначаліся ўзнагародамі.
Усе шэдэўры беларускага мастацтва, якія дайшлі да нашых дзён, знаходзяцца падабаронайдзяржавы. Яны захоўваюцца ў калекцыях найбуйных беларускіх музеяў, зборах бібліятэк. Класіка беларускай музыкі і драматургіі дэманструецца на тэатральных падмостках і ў канцэртных залах.
Сучаснае культурнае жыццё Беларусі дынамічнае і разнастайнае. У краіне праходзіць мноства мастацкіх выстаў, музычных, тэатральных і кінематаграфічных фэстаў. Усё гэта цікава і даступна як для беларусаў, так і для госцяў краіны.
Адзначым НАЦЫЯНАЛЬНЫЯ АСАБЛІВАСЦІ беларускага народа
Традыцыі і абрады Беларусі маюць шмат агульнага з такімі ў сваіх славянскіх суседзяў. Беларусы ставяцца да ўсходнееўрапейскага тыпу сярэднееўрапейскай расы, іх продкамі былі ўсходнеславянскія плямёны дрыгавічаў, крывічаў, радзімічаў, збольшага дрэўляне, паўночнікі і валыняне. Продкі беларусаў увабралі ў сябе мноства рыс найстаражытнага насельніцтва гэтага краю - лета-літоўскіх плямёнаў яцвягаў, а таксама некаторыя рысы польскай, літоўскай, украінскай, рускай і габрэйскай культуры, захаваўшы пры гэтым, нягледзячы на шматлікія спусташальныя войны, не раз якія пракатваліся па гэтай зямлі, свае галоўныя нацыянальныя рысы. Сам беларускі этнас неаднастайны і складаецца з некалькіх субэтнічных груп – у Палессе жывуць "палешукі", у раёне Пінскіх балот – "пінчукі", уздоўж верхняй плыні Дняпра можна назіраць верхняпрыдняпроўскі антрапалагічны тып, а на поўдні краіны прыкметна ўкраінскі ўплыў. Нават у мове можна вылучыць два дыялекту – паўднёва-заходні і паўночна-усходні. Таксама тут пражывала і пражывае мноства прадстаўнікоў габрэйскай, татарскай, украінскай, польскай, рускай і іншых культур, кожная з якіх мае поўную волю самавыяўлення.
Культура краіны ўяўляе сабою, мабыць, найболей добра захаваны сярод усходнееўрапейскіх славян набор старажытных паганскіх звычаяў і традыцый. Нават нягледзячы на шматвяковае панаванне хрысціянства, як праваслаўнага, так і каталіцкага, у Беларусі захаваліся водгаласы мноства старажытных рытуалаў, пачынальна з Масленіцы і Купалы, "Громніцы" і "Гуканне вясны" (пералом года ад зімы да лета), "Сарокі" і "Дзяды", "Каляд" і "Дажынак" (свята канчатка жніва), "талакі" і "сябрына" (звычай супольнай узаемадапамогі), і сканчаючы мноствам абрадаў, злучаных з вяселлем, нараджэннем ці смерцю. Як і ў суседзяў, тут было мноства рытуалаў, злучаных з сельскай гаспадаркай, з нарыхтоўкай лесу і лазняй, а ўся прырода шанавалася як адзіная жывая істота. Усе гэтыя абрады ўпляліся ў найпознія хрысціянскія рытуалы, утворачы непаўторную і каларытную беларускую культуру. Надзвычай багаты і разнастайны песенны і вусновы фальклор.
Асноўны мясцовага соцыума заўсёды была сям'я, звычайна невялікая. Мужчына займаў і займае тут найважнае месца – гэта і "бацька" для дзяцей і "дядьзька" для малодшых чальцоў сям'і, асноўны здабытчык і абаронца хаты. Жанчына - раўнапраўная гаспадыня і распарадчыца хатніх прац, маці і захавальніца агменю. Гэта дзвюхсастаўная частка сям'і адлюстроўвалася і ў побыце - драўляныя і металічныя прадметы ўжытку лічыліся "мужчынскімі", тканыя і плеценыя – "жаночымі". Прычым заўсёды і ўсюды перавага аддавалася прадметам з прыродных матэрыялаў. Нацыянальная адзежа, абутак, музычныя прылады і нават тып жылля блізкія да ўзораў іншых славянскіх культур, аднак беларускі стыль бачны ва ўсім, і пераблытаць мясцовую адзежу і ўпрыгожванні, напрыклад, з узорамі ўкраінскай ці літоўскай сукенкі немагчыма - настолькі самабытныя мясцовыя майстры.
Ціхая і велічная прырода краіны наклала адбітак і на аблічча народа. Беларусы па большай частцы вельмі ветлыя і лагодныя, шматвяковая абшчыннасць наклала адбітак і на характар узаемаадносін паміж людзьмі. Тут рэдка ўбачыш шумныя сцэны на людзях, высокая ўзаемадапамога паміж людзьмі і дамінуе паважлівае стаўленне да старэйшых і да суразмоўцы. Нават у дзелавы этыкет увайшлі традыцыі даверу – тут рэдка абчапляюць на рынках, скрупулёзна выконваюць дамоўленасці і старанна берагуць рэпутацыю (прычым не толькі ў бізнэсе). Мноства спраў, прычым не толькі супольных, вырашаецца на радзе, нават святы часцей за ўсё праводзяцца або ўсёй сям'ёй, або ўсім населеным пунктам.
У стаўленні адзежы строгіх нормаў няма – беларусы з задавальненнем носяць як звычайную паўсядзённую адзежу еўрапейскага фасону, так і нацыянальныя ўборы. У дзелавым этыкеце прыняты гарнітуры еўрапейскага стылю. Дзелавы візіт павінен быць загадзя ўзгоднены і пацверджаны непасрэдна перад сустрэчай. Працоўны дзень у большасці ўстаноў працягваецца з 09:00 да 18:00.
Такім чынам, мы бачым, што культура Беларусі своеасаблівая і ўнікальная. Ужо цяпер шматлікія беларускія фэсты, конкурсы з'яўляюцца агульнапрызнанымі на сусветнай ніве, да нас імкнуцца патрапіць удзельнікі са шматлікіх краін. Практычна кожны, хто пабываў у нашай краіне, па вяртанні дахаты, у сваю краіну, кажа сябрам і знаёмым, што беларуская культура непадобная на іх культуру, што зусім няслушна ён раней атаясамляў з рускай культурай. Так, культуры падобныя, але ў той жа час беларуская прасякнута чымсьці "сваім".
Зразумела, гэта выдатна, што беларуская культура, Беларусь атрымлівае шырокае прызнанне на сусветнай арэне. Гэта паказвае, што ўся праца прароблена нездарма, у нас ёсць "плады" развіцця культуры. У нас ёсць і перспектывы яе далейшага развіцця. Я лічу, што нам, беларусам, варта і далей удасканальваць нашу культуру. Сваім уласным, унікальным шляхам!
Сёння прыярытэтнымі для беларусаў павінны стаць матэрыяльныя і маральныя каштоўнасці, такія як дзяржаўнасць, каштоўнасці мовы, уласнай гісторыі, нацыянальных традыцый, звычаяў, агульначалавечых ідэалаў дабра, праўды, справядлівасці. Гэта і ёсць тыя напрамкі, якія прывядуць наш народ да светлага будучага!
2. Статут, месца і роля беларускай нацыянальнай культуры ў палінацыянальнай, агульнанацыянальнай культуры. Узаемадзеянне і гібрыдызацыя карэннай культуры з культурамі нацыянальных меншасцяў.
Беларуская нацыянальная культура склалася на аснове культуры беларускага этнаса ва ўзаемадзеянні з культурамі іншых этнічных груп —украінцаў, рускіх, літоўцаў,і інш.
Своеасаблівасць беларускай культуры вызначылі яе цесныя ўзаемаадносіны з іншымі народамі, «памежны» характар. Беларуская культура на працягу ўсяго свайго развіцця заўсёды адчувала ўплыў іншых культур і сама значна паўплывала на суседнія культуры. Цесныя ўзаемаадносіны былі абумоўлены геаграфічным становішчам Беларусі (размяшчэнне паміж Усходам і Захадам), мінаннем праз краіну двух вялікіх культурных рэгіёнаў (уплывам двух светаў) — праваслаўна-візантыйскага і рымска-каталіцкага.
Асаблівасці самаідэнтыфікацыі беларусаў як суаднесенасці чалавека з вызначанай культурай, яго прыладдзе да гэтай культуры і ўсведамленні гэтага факту, вызначае памежны характар іх культуры, сталы цесны кантакт з іншымі цывілізацыямі, адмысловае становішча беларускіх земляў, якія знаходзіліся на скрыжаванні гандлёвых шляхоў, водападзелаў Чорнага і Балтыйскага мораў, у геаграфічным цэнтры Еўропы, наяўнасць ваяўнічых суседзяў і магутных ваенных дзяржаў, якія мясціліся па ўсім перыметры беларускіх меж.
Беларускія землі і ў прамым, і ў пераносным сэнсе заўсёды знаходзіліся на скрыжаванні міжнародных дарог, уплываў, інтарэсаў, культур. Гэта памежжа выконвала падвойную функцыю. З аднаго боку, беларуская культура ўспрыняла лепшыя дасягненні ўсходняй і заходняй культур, стварыўшы арыгінальную і самабытную культуру. З іншага боку, менавіта памежжа і сталае знаходжанне ў сферы розных культурна-цывілізацыйных уплываў не далі беларускай культуры магчымасці да канца самавызначыцца, абраць свой «шлях». Беларусы не могуць, у адрозненне ад сваіх суседзяў, ідэнтыфікавацца толькі з адной культурнай традыцыяй. Праблема пошуку свайго шляху развіцця была характэрна для беларускай культуры на працягу ўсёй яе гісторыі. Адным з першых сфармуляваў ідэю беларускага шляху І. Абдзіралавіч.
У апошнія дзесяцігоддзі пытанне культурнай самаідэнтыфікацыі беларусаў набыў найвялікую вастрыню. Гэта злучана з тымі глабальнымі зменамі, якія цяпер адбываюцца ў свеце: пашырэннем сродкаў масавай камунікацыі і інфармацыі, сучаснымі глабалізацыйнымі працэсамі, асаблівасцямі культурнай сітуацыі, зменай геапалітычнай прасторы, парушэннем звыклых культурных сувязяў, праблемай інтэграцыі і захаванні ўласнай культурнай ідэнтычнасці (самабытнасці).
У сілу адмысловага геаграфічнага становішча Беларусі, змешчанай на стыку двух цэнтраў — заходняга рымска-каталіцкага і ўсходняга праваслаўна-візантыйскага, яе тэрыторыя часта падвяргалася сталаму перадзелу. Магчыма, гэтым тлумачыцца тое, што самаідэнтыфікацыя беларусаў насіла галоўным чынам лакальны характар і засноўвалася больш на прыладдзе да вызначанай тэрыторыі, мясцовасці, рэгіёну («тутэйшыя»), сацыяльнай групе (праваслаўныя, каталікі і г.д.), клану, роду, сям'і, узвышаючыся часам да ўзроўня нацыі і дзяржавы. Адсутнасць бесперапыннай традыцыі, уздзеянне розных культур і цывілізацый абцяжарвалі працэсы ідэнтыфікацыі беларусаў, не давалі выразных крытэраў вызначэння культурнай прыналежнасці.
Беларусам сёння неабходна самавызначыцца, «знайсці », мець даволі сіл, што гарантавала б раўнапраўны ўдзел у вольным абмене перадавымі ідэямі і плынямі думкі ў духоўным жыцці ўсходняга і заходняга рэгіёнаў, дапамагло працэсу самаідэнтыфікацыі і фармаванню пачуцця патрыятызму. Пачуццё патрыятызму гуляе адмысловую ролю ў фармаванні сучасных светапоглядных прыярытэтаў беларускай дзяржаўнасці. Патрыятызм (ад грэч. – patris – радзіма, айчына) – ідэя, пачуццё і дзеянні, якія выказваюць каханне і адданасць Радзіме, што спрыяюць яе поспехам ва ўсіх сферах унутранага жыцця, падвышэнню яе магутнасці і ўмацаванню аўтарытэту на міжнароднай арэне. Патрыятызм – гэта ўсведамленне агульнасці інтарэсаў людзей, стагоддзямі якія жывуць у адасобленых айчынах, павага да гістарычнага мінулага свайго народа, гонар за яго дасягненні і гарката за няўдачы, беды і памылкі продкаў і сучаснікаў, актыўная дзейнасць па стварэнні новага, прагрэсіўнага. Абавязковым бокам сапраўднага патрыятызму з'яўляецца павага да іншых народаў, іх мове, культуры, гісторыі.
Патрыятызм выключае як нацыянальны нігілізм, так і «квазіпатрыятызм» - гіпертрафаванае ўяўленне пра сваю нацыю, якое супрацьпастаўляла нацыянальнае агульначалавечаму, айчыннае – інтэрнацыянальнаму. З патрыятызмам несумяшчальныя сепаратызм, нацыяналізм, шавінізм. За гэтымі анамаліямі стаяць грамадскія сілы, інтарэсы якіх супярэчаць тэндэнцыям гістарычнага прагрэсу, якія пераследваюць карыслівыя, вузкакласавыя мэты. Патрыятычнай можа быць толькі палітыка, якая ідзе з глыбінь народнага быцця, выпрацоўваемая і ажыццяўляная для выгоды пэўных, рэальна дзейсных людзей, што ўтвараюць дадзеную гістарычную агульнасць, і не ў шкоду іншым народам.
На сучасным этапе развіцця Рэспублікі Беларусь патрыятызм набыў адмысловую значнасць і прыярытэтнасць. Жыццё няўмольна патрабуе аб'яднання ўсіх патрыятычных сіл у народны рух па рашэнні задач дэмакратычнага рэфармавання грамадства і дзяржавы, адраджэнню і ўзбагачэнню нацыянальных традыцый, умацаванню шматстайных адносін і сувязяў з іншымі краінамі і народамі.
Гісторыя Беларусі налічвае не адно тысячагоддзе і ўяўляе сабою частку агульнаславянскай, еўрапейскай і сусветнай цывілізацыі. Гістарычнае мінулае нашага народа з'яўляецца непераходзячай каштоўнасцю і найважнейшым фактарам нацыянальнай самасвядомасці і ідэалогіі беларускай дзяржавы.
Зразумела, на развіццё беларускай культуры ўплываюць і культуры нашых суседзяў, і іншых еўрапейскіх краін, сусветная культура ў цэлым. Яны пакідаюць значны след як у выяўленчым мастацтве, так і ў літаратуры, музыцы, кінематаграфіі, іншых выглядах мастацтва, у культуры наогул. Інтэграцыя з іншымі культурамі дае штуршок для развіцця, магчымасць працы ў новых кірунках, садзейнічае адаптацыі культуры да агульнасусветных працэсаў. Але пры гэтым важна не страціць "сябе", захаваць спадчыну продкаў, пакінуць "свой" стрыжань, ужо вакол якога і адбываецца ўскладненне, развіццё і ўдасканаленне культуры.
У той жа час адбываецца і зваротны працэс, г.зн. у выніку ўзаемадзеяння сусветнай культуры з культурай Беларусі частка ўнікальных, цікавых рэчаў, уласцівых беларусам, знаходзіць сваё адлюстраванне ў іншых культурах. Культура становіцца шматстайней, разгалінаваней, з'яўляецца большы шанец, што кожны знойдзе тое, што "па гусце" менавіта яму.
Што да беларускай нацыянальнай культуры ў маштабах Рэспублікі Беларусь, то культура займае важнае месца ў сістэме дзяржавы. Не ўлічваць становішча, у якім знаходзіцца культура, не сачыць за яе развіццём проста немагчыма! Бо што нас вылучае ад іншых дзяржаў? ТАК, культура, унікальнасць беларускага народа!
Варта таксама адзначыць наяўнасць у нашай краіне, як і ў шматлікіх іншых, нацыянальных меншасцяў. Дзякуючы неад'емнай характэрнай рысе беларусаў - талерантнасці - гэтыя меншасці ў нас не прыгнятаюцца (у адрозненне ад становішча спраў у некаторых іншых дзяржавах). Яны маюць сваю культуру, традыцыі і звычаі, якія, безумоўна, знаходзяць адлюстраванне і ў беларускай культуры. І я лічу, што дадзенае становішча прарочае спрыяе развіццю нашай культуры, яе ўдасканаленню.
3. Ці ёсць будучае ў беларускай культуры?
Гэта пытанне, я думаю, трывожыць не аднаго беларуса, які не абыякавы да сваёй краіны. Гэтым пытаннем задаюцца шматлікія і адказы на яго бываюць самыя розныя. Хтосьці кажа: "Вы што, смеяцеся? Якая будучыня, калі большасць насельніцтва краіны кажа на рускай мове! І лічаць яго родным!" Іншы адкажа: "Так, будучыня нашай культуры знаходзіцца пад сумневам. Але мы ж усёткі ведаем беларускую мову, і, калі што якое, зможам казаць толькі на ім". Трэці наогул скажа: "Вядома, ёсць! Бо ў нас свая, беларуская дзяржава! Бо мы ж які памятаецца нашых продкаў, шанаваны, паважаем і выконваем іх звычаі і традыцыі!"
На мой погляд, будучыня ў беларускай культуры ёсць! Так, яно імгліста... Але ўсё ж ёсць, і гэта галоўнае!
Але не варта атаясамляць існаванне беларускай дзяржавы з беларускай культурай. Рэспубліка Беларусь можа існаваць доўга, але з цягам часу страціць свае "карані", то, на чым яно будавалася. Гэта аснова - культура! Беларусь можа заставацца суверэннай, незалежнай дзяржавай, але без культуры, сваёй культуры гэта будзе проста тэрытарыяльная адзінка, але ніяк не НАЦЫЯ, не НАРОД! Толькі захоўваючы традыцыі, памятаючы пра хай цяжкае, але ўнікальнае мінулае, пра гісторыю, клапоцячыся пра тое, каб беларуская мова не толькі не выйшаў з ужытку, але і "нарошчваў звароты", г.зн. стаў адзінай дзяржаўнай мовай, каб на ім казалі не "адзінкі", а ўсё, паважаючы продкаў і ўстояны "беларускі" лад жыцця мы можам верыць і спадзявацца ў светлую будучыню нашай культуры.
Так давайце будзем верыць і імкнуцца да гэтага будучага!