Реферат: История создания компьютеров и современное их развитие - Refy.ru - Сайт рефератов, докладов, сочинений, дипломных и курсовых работ

История создания компьютеров и современное их развитие

Рефераты по информатике » История создания компьютеров и современное их развитие
Таржимонлар, филологлар ва компьютер технологиялари
мутахассислари билан тажриба алмашиниш учун
ДОЛИМОВ
Шокир Зокирович
perevod67@hotmail tarjimon67@mail
МИКРОПРОЦЕССОРЛАР
Микропроцессорларнинг турлари, тузилиши
ва архитектураси ?а?ида тушунча.
Intel микропроцессорларининг яратилиш
ва ривожланиш тарихи
2
Таржима жараёнида нафа?ат чет
тилини билишга, балки она тилимиз меъёрлари ва со?лом а?лга таяниш, нафа?ат ани?, балки тў?ри ?амда равон ў?иладиган (эшитиладиган) таржима яратишга интилиш керак деб ўйлайман. Зеро, таржима– ички ?ис, шахсий ?аётий тажриба, матн замиридаги маънони англаш ва шу каби кўплаб мезонларни ўз ичига ?амраб олувчи ижодий ишдир.
Шокир Долимов
?арбий таржимон
СЎЗБОШИ
Турли маълумотларни йи?иш, уларга ишлов бериш, ахборотларни
узатиш, ?исоблар чи?ариш ва белгилар билан манипуляция ?илишга оид ва шу каби бош?а ?обилиятларга эга бўлиб, бажарадиган иши дастурланадиган кўп функционал электрон ускуна
компьютер деб
аталади (ингл. computer – ?исобловчи ускуна).
Бугунги кунда компьютерларнинг ?уйидаги иккита асосий тури: - иккилик сонли кодлар кўринишидаги маълумотларга ишлов
берувчи ра?амли компьютерлар ;
- ?исоблаб чи?арилаётган катталиклар аналоги саналадиган,
узлуксиз ўзгариб турувчи физик (электр кучланиш, ва?т ва шу каби) катталикларга ишлов берувчи
аналог компьютерлар мавжуд.
Модомики замонавий компьютерларнинг аксарияти ра?амли экан,
матн давомида компьютерларнинг айни шу синфини кўриб чи?иб, “компьютер” атамасини “ра?амли компьютер” маъносида тал?ин этиб борамиз.
Компьютерлар негизини, асосан, электрон ва электромеханик
?урилма ва элементлар ?ўлланилган тарзда яратилган аппаратлар (ингл. HardWare) ташкил этади. Олдиндан киритилган бўлиб, арифметик, манти?ий ва шу каби бош?а операцияларнинг ани? белгиланган изчиллигидан иборат муайян дастурлар (ингл. SoftWare – дастурий таъминот) бажарилиши – компьютер бажарадиган асосий
иш
тамойили саналади.
Компьютерга оид ?ар ?андай дастур ало?ида командалар кетма-
кетлигидан иборатдир.
Команда эса, ўз навбатида, компьютер бажариши керак бўлган
операция тавсифи бўлиб, одатда, ўз коди (шартли белгиси), дастлабки маълумотлари (яъни, операндлари) ва пировард натижага эга.
3
Мисол учун, “иккита сонни ?ўшиш” командасида ?ўшилувчиларнинг
иккаласи операндлар бўлса, пировард натижа – сонлар йи?индиси бўлади. “Стоп” командасида эса операндлар бўлмайди, дастур ишининг тўхташи – натижа саналади.
Команда натижаси, ушбу команда учун компьютер
конструкциясининг замирига олинган ани? белгиланган ?оидалар бўйича шаклланади.
Муайян компьютер томонидан бажариладиган командалар
мажмуи, ушбу компьютер командаларининг тизими деб аталади.
Компьютерлар ишининг тезлиги жуда ю?ори бўлиб, бир сонияда
миллионлаб, юз миллионлаб операциялардан ташкил топади.
Шахсий компьютерлар (ШК) янги ахборот-компьютер
технологияларига ўтиш учун, Э?Мларнинг ?ар ?андай бош?а туридан ?ам кўпро? омил бўлади. Бундай компьютерларга ?уйидагилар хосдир:
фойдаланувчи учун ?улай бўлган информацион, дастурий ва
техник интерфейс 1 мавжудлиги;
информацион жараёнларнинг фойдаланувчи билан компьютер
ўртасида ?арор топадиган диалог режимида бажарилиши;
маълумотларнинг яхлит ?олга келган базаси асосида амалга
ошадиган барча жараёнлар бошидан охиригача информацион жи?атдан ?ўллаб-?увватлаб борилиши;
“?о?озсиз технология”нинг мавжудлиги.
Компьютер архитектураси тушунчаси остида компьютернинг
манти?ан ташкил топган ?исми, тузилиши ва ресурслари, яъни маълумотларга ишлов бериш жараёни учун муайян ва?тга ажратиб бериладиган ?исоблаш тизимига мансуб воситалар мажмуи тушунилади.
Аксарият Э?Млар тузилишининг асосига 1945 йил Джон фон
Нейман томонидан таърифланган тамойиллар олинган, жумладан:
1. Дастурий бош?арув тамойили (дастур командалар тўпламидан
ташкил топган бўлиб, улар процессор томонидан автоматик равишда муайян изчилликда кетма-кет бажарилади).
2. Хотиранинг бир жинсли (ўхшаш) бўлиш тамойили (яъни: дастур
ва маълумотлар айни битта хотирада са?ланади; маълумотлар билан ?андай ?аракатлар бажарилса, командаларга нисбатан ?ам худди шундай ?аракатлар бажариш мумкин).
3. Манзиллилик тамойили (асосий хотира ?урилмаси тузилиш
жи?атидан ра?амланган хотира уяларидан ташкил топади).
Бундай тамойиллар асосида яратилган Э?Млар фон Нейман
архитектураси деб номланадиган мукаммал (классик) архитектурага эга.
1 Интерфейс(ингл. interface), ?исоблаш тизимидаги ?урилмалар ўртасида (мисол учун, ахборот
киритиш ?урилмаси билан хотирада са?лаш ?урилмаси ўртасида) ахборот алмашинуви учун мўлжалланган, бир хил сигнал ва аппаратларга эга ало?а тизими.
4
ШК архитектураси компьютернинг асосий манти?ий узеллари,
жумладан МзП, асосий хотира ?урилмаси, таш?и хотира ?урилмаси ва таш?и
?урилмаларнинг ишлаш тамойили, ўзаро информацион
ало?алари ва уланишини белгилайди.
Процессор архитектурасини белгилаб берувчи асосий электрон
компонентлар (таркибий ?исмлар) компьютернинг асосий платасида жойлашади. Ушбу плата, одатда,
тизим платаси деб аталади (ингл.
MotherBoard – бирлаштирувчи плата). ?ўшимча ?урилмаларга мансуб контроллер ва адаптерлар (мослаштирувчи ?урилмалар) ёки хусусан ?ўшимча ?урилмаларнинг ўзи эса кенгайтириш платалари (ингл. DaughterBoard – тармо?ланган плата) кўринишида бажарилади ва шинага кенгайтириш ажраткичлари воситасида уланади. Ушбу ажраткичларнинг бош?ача номи кенгайтириш слоталари (ингл. slot – тир?иш, орали?) деб аталади.
I. БЎЛИМ
1. Микропроцессорларнинг турлари 2. Микропроцессорнинг тузилиши 3. Шахсий компьютердаги блоклар бажарадиган ишлар изчиллиги
1. МИКРОПРОЦЕССОРЛАРНИНГ ТУРЛАРИ
Компьютернинг функционал жи?атдан тузилиши
Компьютер архитектураси , одатда, архитектура
хусусиятларининг фойдаланувчи учун катта а?амиятга эга бўладиган мажмуи билан белгиланади. Бунда, асосий эътибор машинанинг тузилиши ва функционал имкониятларига ?аратилади.
Ушбу
имкониятлар асосий ва ?ўшимча функционал имкониятларга фар? ?илади.
Асосий функциялар Э?М вазифасини белгилаб беради. Унинг
вазифалари жумласига ахборотга ишлов бериш, са?лаш ва таш?и объектлар билан ахборот алмашиниш киради.
?ўшимча функциялар эса асосий функциялар самарасини
оширади, яъни машина ишининг унумли режими, ю?ори ишончлилиги, фойдаланувчи билан машина ўртасида диалог ?арор топиши ва шу кабиларни таъминлайди. Э?Мнинг санаб ўтилган функциялари машина компонентлари, жумладан аппарат воситалари ва дастурий воситалар ёрдамида амалга ошади.
Компьютернинг тузилиши – компьютер компонентларининг
таркиби, улар орасида бажариладиган ?аракатлар тартиби ва тамойилларини белгилаб берувчи муайян моделдир.
Шахсий компьютер – ?амманинг имкони ва фойдаланиш
?улайлиги бўйича умумий талабларни ?аноатлантирувчи стол устига ўрнатиладиган ёки ?ўлда олиб юриладиган Э?М.
ШК афзалликлари жумласига ?уйидагилар киради:
5
якка харидор имкони доирасидаги мўътадил нархи; атроф-му?ит шароитларига нисбатан махсус талаблар ?ўйилмаган
тарзда мухтор ишлаши;
архитектуранинг фан, таълимот, бош?арув ва маиший турмуш
со?аларида турлича ?ўлланилишга мослаша оладиган ўзгарувчанлиги;
фойдаланувчининг махсус профессионал тайёргарликсиз ишлай
олишини таъминловчи ?улай операцион тизим ва шу каби дастурий таъминотларнинг мавжудлиги;
ишининг ўта ишончлилиги (5 минг соатдан орти? ишлаши).
ШКнинг асосий блоклари ва уларнинг вазифалари.
Шахсий компьютернинг тузилиши
ШКнинг асосий блоклари ва уларнинг вазифаларини кўриб
чи?амиз 2 .
Микропроцессор (МП). Бу, ШКдаги марказий блок бўлиб,
машинанинг барча блоклари бажарадиган ишларни бош?ариш ?амда ахборот билан арифметик ва манти?ий операциялар бажариш учун мўлжалланган.
Микропроцессор таркибига ?уйидагилар киради: бош?арув ?урилмаси (Б?) – олдин бажарилган операцияларнинг
натижалари ва айни фурсатда бажарилаётган операциядан келиб чи?адиган муайян бош?арув сигналларини (бош?арув импульсларини) шакллантириб, машинанинг барча блокларига зарурий фурсатларда узатиб боради; бажарилаётган операцияда фойдаланиладиган хотира уяларининг манзилларини шакллантириб, уларни Э?Мнинг тегишли блокларига узатади; мазкур бош?арув ?урилмаси импульсларнинг асосий изчиллигини тактли импульслар генераторидан олади;
арифметик-манти?ий ?урилма (АМ?) – сонли ва белгили ахборот
билан бажариладиган барча арифметик ва манти?ий операцияларни амалга ошириш учун мўлжалланган (ШКнинг айрим моделларида операциялар ижросини жадаллаштириш учун АМ?га ?ўшимча математик сопроцессор уланади);
микропроцессор хотираси (МПХ) – машина ишининг бевосита
тактларида бажарилаётган ?исоб ишларида ?ўлланиладиган
ахборотни ?ис?а муддатга ёзиб олиш ва акс эттириш (узатиш) учун хизмат ?илади. Негаки, асосий хотира ?урилмаси (АХ?) доим ?ам тез ишловчи микропроцессор самарали ишлаши учун зарур бўладиган ахборот ёзиш, ?идириш ва ?исоблаб чи?ариш тезлигини таъминлай олмайди;
регистрлар – узунлиги турлича бўла оладиган тез ишловчи хотира
уялари (стандарт узунлиги 1 байт га тенг ва иш тезлиги анча паст
2 Изо? : Рисола давомида бугунги кунда кенг тар?алган IBM PC русумли ва шунга ўхшаш
компьютерларнинг тузилиши мисол тари?асида кўриб борилади.
6
бўлган АХ? уяларидан фар? ?илади);
микропроцессорнинг интерфейс тизими – ШКнинг бош?а
?урилмалари билан уланиб, ало?а бо?лашни таъминлайди; ўз ичига МПнинг ички интерфейси ва хотирада са?ловчи буфер регистрларни ?амда киритиш-чи?ариш портлари (КЧП) ва тизим шинасини бош?ариш схемасини мужассам этади.
интерфейс (ингл. interface) – компьютерда мавжуд ?урилмаларни
ўзаро улаб, улар ўртасида ало?а бо?лаш ва унумли ?амкорлигини таъминлаш учун мўлжалланган воситалар мажмуи.
киритиш-чи?ариш порти (ингл. I/O – Input/Output port) –
микропроцессорга ШКнинг бош?а ?урилмасини бо?лаш имконини берувчи улаш аппарати.
Микропроцессор , бош?ача номи – марказий процессор (МзП).
Марказий процессор (CPU, ингл. Central Processing Unit) –
компьютернинг дастур томонидан берилган арифметик ва манти?ий операцияларни бажарадиган асосий иш компоненти бўлиб, ?исоблаш жараёнини бош?аради ва компьютерда мавжуд барча ?урилмалар ишини мувофи?лаштиради.
Аксарият ?олларда МзП ўз ичига: арифметик-манти?ий ?урилмани; маълумотлар шиналари ва манзиллар шиналарини; регистрларни; командалар ?исоблагичини; кэш – кичик ?ажмли (виртуал) хотирага жуда тез (8 дан 512 Кбайт
га ?адар) са?лаш ?урилмасини;
ну?таси ўзгарувчан сонларнинг математик сопроцессорини
мужассам этади.
7
Замонавий процессорлар микропроцессорлар кўринишида
тайёрланади. Жисмонан микропроцессор интеграл схема
кўринишидан иборат, яъни у умумий майдони атиги бир неча квадрат миллиметр келадиган тў?ри бурчак шаклга эга кристалл ?олатдаги кремнийнинг юп?а пластинкаси кўринишида тайёрланган бўлиб, устига процессорнинг барча ишларини бажарадиган схемалар (?олиплар) жойлаштирилган. Ушбу кристалл-пластинка, одатда, пластмасса ёки сополдан тайёрланган ясси корпусга жойланиб, компьютернинг тизим платасига улаш имкони бўлиши учун металл тилчаларига эга тилла симлар билан уланади.
?исоблаш тизимида параллел ишлайдиган бир нечта
процессорлар бўлиши мумкин. Бундай тизимлар – кўп процессорли тизимлар деб аталади.
Энг биринчи МП-4004 русумли микропроцессор 1971 йилда Intel
фирмаси (А?Ш) томонидан ишлаб чи?арилган. Бугунги кунда микропроцессорларнинг бир неча юзлаб тури тайёрланади, биро? улар орасида Intel ва AMD фирмалари томонидан ишлаб чи?арилаётган
микропроцессорлар энг кўп тар?алгани
микропроцессорлар деб эътироф этилмо?да.
2. МИКРОПРОЦЕССОРНИНГ ТУЗИЛИШИ
Бош?арув ?урилмаси
Бош?арув ?урилмаси функционал жи?атдан ШКнинг энг мураккаб
?урилмаси саналади. Ушбу ?урилма йўри?ларнинг кодли шинаси (ЙКШ) воситасида машинанинг барча блокларига етиб борадиган бош?арув сигналларини шакллантиради.
Командалар регистри – хотирада са?лайдиган регистр бўлиб, унда
команда коди, яъни бажарилаётган операция коди ?амда операцияда иштирок
этаётган операндларнинг манзиллари са?ланади.
Командалар регистри МПнинг интерфейс ?исмида, командалар регистрлари учун мўлжалланган блок ичида жойлашган.
Операциялар дешифраторлари – манти?ий блок бўлиб,
командалар регистридан келаётган операция кодига (ОК) мувофи? ўзида мавжуд кўплаб чи?иш йўлларидан бирини танлайди.
Микродастурларни хотирада доимо са?ловчи ?урилма (ХДС?) –
ШК блокларида ахборотга ишлов бериш операциялари бажарилиши учун зарур бўладиган бош?арувчи сигналларни (импульсларни) ўз уяларида са?лайдиган ?урилма саналади. Дешифратор томонидан операция кодига мувофи? танланган операция импульси бош?арувчи сигналларнинг зарурий изчиллигини микродастурларни ХДС? ичидан солиштириб чи?аради.
Манзил шакллантирувчи узел (МПнинг интерфейс ?исми ичида
жойлашган) – командалар регистри ва МПХ регистрларидан келаётган реквизитлар бўйича хотира (регистр) уясининг тўли? манзилини
8
?исоблаб чи?арадиган ?урилма.
Маълумотларнинг кодли шинаси, манзиллар ва йўри?лар –
микропроцессордаги ички шинанинг бир ?исми саналади. Аксарият ?олларда Б? ?уйидаги асосий амалларнинг бажарилиши учун мўлжалланган бош?арув сигналларини шакллантиради:
МПХ командасининг манзилидаги ?исоблагич-регистр ичидан
дастурнинг навбатдаги командаси са?ланаётган хотирага тезкор са?лаш ?урилмаси (ХТС?) уясининг манзилини танлаб олиш;
ХТС? уяси ичидан навбатдаги команданинг кодини танлаб олиш
?амда солиштириб чи?арилган командани командалар регистрига ?абул ?илиб олиш;
операция кодлари ва танланган команда аломатларининг
шифрини очиш;
ХТС?нинг шифри очилган операция кодига мувофи? келувчи
уялари ичидан бош?арувчи сигналларнинг (импульсларнинг)
машинада мавжуд барча блокларда маълум операция ижросининг тартибини ?амда бош?арувчи сигналларнинг ушбу блокларга ?айта юборилиш
тартибини белгилаб берувчи микродастурларни
солиштириб чи?ариш;
командалар регистри ва МПХ регистрлари ичидан ?исобларда
иштирок этаётган операндлар (сонлар) манзилларининг ало?ида таркибий ?исмларини солиштириб чи?ариш ?амда операндларнинг тўли? манзилларини шакллантириш;
операндларни (шаклланган манзиллар бўйича) танлаш ва ушбу
операндларга ишлов беришга оид маълум операцияни бажариш;
амалга оширилган операция натижаларини хотирага са?лаш; дастурнинг
навбатдаги командасига тааллу?ли манзилни
шакллантириш.
Арифметик-манти?ий ?урилма
Арифметик-манти?ий ?урилма ахборотни ўзгартиришга оид
арифметик ва манти?ий операцияларни бажариш учун мўлжалланган ?урилма саналади.
Функционал жи?атдан АМ?, одатда, иккита регистр, сумматор ва
бош?арув схемасидан (ма?аллий бош?арув ?урилмасидан) ташкил топган.
9
Сумматор – кириш ?исмига келаётган иккилик сонли кодларни
?ўшиш амалини бажарувчи ?исоблаш схемаси бўлиб, машинанинг иккиланган сўзига оид разрядлик даражасига эга.
Узунлиги турлича бўлган тез ишловчи хотира регистрлари: 1-
регистр (Pr1) иккиланган сўз, 2- регистр (Pr2) эса битта сўзга оид разрядлик даражасига эга.
Операция бажарилаётган пайтда Pr1 ичида операцияда иштирок
этаётган биринчи сон, операция якунига етгач – натижа жойлашади; Pr2 ичида эса операцияда иштирок этаётган иккинчи сон жойлашиб, операция якунига етгач, унинг ичидаги ахборот ўзгармай ?олади. 1- регистр ахборотни маълумотларнинг кодли шинасидан олиши ва худди шу шинаси ор?али узатиши мумкин.
Бош?арув схемаси йўри?ларнинг кодли шинаси ор?али бош?арув
?урилмасидан бош?арув сигналларини ?абул ?илиб, регистрлар ва АМ? сумматори ишини бош?ариш учун мўлжалланган сигналларга айлантиради.
АМ? арифметик (+, – , *, :) операцияларни фа?ат сўнгги разряддан
сўнг ?айд этилган вергулли иккилик ахборотга, яъни фа?ат бутун иккилик сонларга нисбатан бажаради.
Ўзгарувчан вергулли иккилик сонлар ?амда иккилик-кодлашган
ўнли сонларга нисбатан операциялар ижроси математик сопроцессор ёки махсус тузилган дастурлар жалб этилган тарзда бажарилади.
Микропроцессорнинг хотира ?урилмаси
Микропроцессор хотираси (МПХ) – кичик ?ажмга эга хотира бўлса
?ам-ки, у ?аддан таш?ари тез ишлайди (бунда, МПХга мурожаат ?илиш ва?ти, яъни ушбу хотирадан ахборотни ?идириб топиш, ёзиш ёки солиштириб чи?ариш учун сарфланадиган ва?т наносонияларда ўлчанади).
Мазкур хотира ?урилмаси ахборотни ?ис?а муддат давомида
са?лаш, ёзиб олиш ва машинанинг ?исобларда иштирок этаётган тактларига бевосита узатиш учун мўлжалланган. МПХ машинанинг ю?ори тезликда ишлашини таъминлаш учун ?ўлланилади, негаки асосий хотира ?урилмаси тез ишлайдиган микропроцессорнинг унумли ишлаши учун зарур бўладиган ахборот ёзиш, ?идириб топиш ва солиштириб чи?ариш тезлигини доим ?ам таъминлай олмайди.
Микропроцессор хотираси разрядлик даражаси битта машина
сўзидан кам бўлмаган тез ишловчи регистрлардан ташкил топган. Регистрларнинг
сони ва разрядлик даражаси турли
микропроцессорларда ?ар-хил бўлади.
Микропроцессор регистрлари умумма?садли регистрлар ва махсус
регистрларга фар? ?илади.
Махсус регистрлар турли манзилларни (мисол учун, командалар
манзилларини), бажарилган операцияларнинг аломатларини, ШКнинг
10
иш режимларини (мисол учун, байро?чалар регистрларини) ва шу кабиларни са?лаш учун ?ўлланилади.
Умумма?садли регистрлар универсал регистрлар бўлиб, ?ар
?андай ахборотни са?лаш учун ?ўлланилиши мумкин. Биро?, уларнинг айримлари бир ?атор амаллар ижросига мажбурий равишда жалб этилган бўлиши шарт.
Микропроцессорнинг интерфейс ?исми
МПнинг интерфейс ?исми МПни ШКнинг тизим шинаси воситасида
бо?лаш ва мувофи?лаштириш, шунингдек, амалга ошаётган дастур командаларини ?абул ?илиб, дастлабки та?лилдан ўтказиш ?амда операндлар ва командаларнинг тўли? манзилларини шакллантириш учун мўлжалланган.
Интерфейс ?исм ўз таркибига МПХнинг манзилли регистрларини,
манзил шакллантирувчи узелни, МПдаги командаларнинг буфери саналадиган командалар регистрларининг блокини, МПнинг ички интерфейс шинасини ?амда киритиш-чи?ариш портлари ва тизим шинасини бош?ариш схемасини мужассам этади.
Киритиш-чи?ариш портлари – ШКнинг тизим интерфейсига
?арашли пунктлар бўлиб, МП айни шу пунктлар ор?али бош?а ?урилмалар билан ахборот алмашинади. МПда ?аммаси бўлиб 65536 та портлар бўлиши мумкин. ?ар бир порт, хотира уясининг манзилига мос келувчи манзилга, яъни порт ра?амига эга. Ушбу манзил (порт ра?ами) асосий компьютер хотирасининг бир бўлаги эмас, балки киритиш-чи?ариш ?урилмасининг ушбу портдан фойдаланувчи ?исми саналади.
?урилма порти ўз ичига маълумотлар алмашинуви ва бош?арувчи
ахборот билан алмашиниш учун мўлжалланган улаш аппаратлари ва иккита хотира регистрини мужассам этади. Айрим таш?и ?урилмалар алмашиниши даркор бўлган ахборотнинг катта ?ажмини са?лаш учун асосий хотирадан ?ам фойдаланади. Аксарият стандарт ?урилмалар (клавишлар мажмуи, принтер, сопроцессор ва шу каби ?урилмалар) ўзига мунтазам бириктирилган киритиш-чи?ариш портларига эга.
Киритиш-чи?ариш портлари ва тизим шинасини бош?ариш
схемаси ?уйидаги вазифаларни бажаради:
порт манзилини ва ушбу манзил учун бош?арувчи (портни ?абул
ёки узатиш режимига улаш ва шу каби) ахборотни шакллантириш;
портдан бош?арувчи ахборотни, портнинг ишга шайлиги ва ?олати
тў?рисидаги ахборотни ?абул ?илиш;
киритиш-чи?ариш ?урулмасининг порти билан МП ўртасидаги
маълумотлар учун тизим интерфейсининг бошидан охиригача кетган канални ташкиллаштириш.
Киритиш-чи?ариш портлари ва тизим шинасини бош?ариш
схемаси портлар билан ало?а бо?лаш учун йўри?ларнинг кодли шинаси (ЙКШ), манзиллар ва тизим шинасидаги маълумотлардан
11
фойдаланади, яъни: МП портига кириш мобайнида ЙКШ ор?али сигнал узатади. Ушбу сигнал барча киритиш-чи?ариш ?урилмаларига манзилларнинг кодли шинасидаги (МнзлКШ) манзил порт манзили эканлиги ?а?ида хабар беради, сўнгра хусусан порт манзилини узатади. Бундай сигнални ?абул ?илиб, порт манзили мос тушган ?урилма ишга шай эканлиги ?а?ида жавоб ?айтаради ва шундан сўнггина МКШ ор?али маълумотлар алмашинуви рўй беради.
3. ШАХСИЙ КОМПЬЮТЕРДАГИ БЛОКЛАР БАЖАРАДИГАН
ИШЛАР ИЗЧИЛЛИГИ
Дастур ШКнинг таш?и хотирасида са?ланади. Дастурни ишга
тушираётган фойдаланувчи компьютернинг дискдаги операцион тизимига (ингл. DOS – Disc Operation System) ушбу дастурнинг ижросига оид сўро? йўллайди. Фойдаланувчининг сўро?и – дисплей экранидаги команда бериш сатрига ишга тушириладиган муайян дастурнинг номини киритишдир. Бош дастур (DOS-Command) таш?и хотирадаги айни фурсатда бажарилаётган дастурни унинг бошланиш ?исми (биринчи команда) са?ланаётган ХТС?га машина томонидан ?айта ёзилишини таъминлайди.
Шундан сўнг автоматик равишда дастур командаларининг кетма-
кет ижроси бошланади. ?ар бир дастур ўз ижроси учун машина ишининг бир нечта тактини талаб ?илади (ушбу тактлар тактли импульслар генераторидан келаётган импульслар даври билан белгиланади). ?ар ?андай команда ижросининг биринчи тактида ХТС?даги ?исоблагич-регистрга ўрнатилган манзил бўйича ушбу команда коди солиштириб чи?арилиши ва бу коднинг бош?арув ?урилмасидаги командалар регистрлари учун мўлжалланган блок ичига ёзилиши рўй беради. Иккинчи ва кейинги тактлар ижросининг мазмуни командалар регистрлари учун мўлжалланган блок ичига ёзилган команда та?лилининг натижалари билан белгиланади, яъни энди маълум бир командага бо?ли? бўлади.
Мисол тари?асида келтирилаётган команда ижроси давомида
?уйидаги амаллар бажарилади:
СЛ 0103 5102
иккинчи такт: ХТС?нинг 0103 уясидан биринчи ?ўшилувчи
солиштириб чи?арилади ва у АМ?га кўчириб ўтказилади;
учинчи такт: ХТС?нинг 5102 уясидан иккинчи ?ўшилувчи
солиштириб чи?арилади ва у АМ?га кўчириб ўтказилади;
тўртинчи такт: АМ?да, ушбу ?урилмага узатилган сонлар
?ўшилиши ва йи?индининг шаклланиши рўй беради;
бешинчи такт: АМ?дан сонлар йи?индисининг солиштириб
чи?арилиши ва 0103 уясига ёзилиши рўй беради.
Энг сўнгги (ю?орида келтирилган мисолда бешинчи) такт
ни?оясида МПХ командалари манзилининг ?исоблагич-регистри ичига
12
дастурнинг бажарилган командасига тааллу?ли код томонидан банд ?илинган байтлар ми?дорига тенг сон ёзилади. Модомики ХТС?даги битта хотира уясининг ?ажми 1 байтга тенг ва дастур командалари ХТС?да кетма-кет жойлашган экан командалар манзилининг ?исоблагич-регистри ичида машина дастурига тааллу?ли навбатдаги команданинг манзили шаклланади ва машина ушбу команда ижросига киришади ва ?. к. Дастур ижроси якунига етмас экан жамики командалар шу тари?а кетма-кет бажарилиб бораверади. Дастур ижроси ни?оясига етгач, бош?арув яна ?айтадан Command операцион тизимининг дастурига ўтади.
II. БЎЛИМ
1. Микропроцессорлар тизими негизининг тузилиши 2. Микропроцессор архитектураси ?а?ида тушунча 3. Микропроцессор архитектураларининг мавжуд турлари ?а?ида
маълумотлар
1. МИКРОПРОЦЕССОРЛАР ТИЗИМИ НЕГИЗИНИНГ ТУЗИЛИШИ
Тизимни бош?ариш вазифаси хотира(Х) ва киритиш-чи?ариш
тизими (КЧТ) билан хотира канали ва киритиш-чи?ариш канали ор?али
тегишинча уланган МзПга (МзП) юкланади. МзП хотира ичидан муайян дастурни шакллантирувчи командаларни солиштириб чи?ариб, уларнинг кодини очади. Командалар коди очилишининг натижасига мувофи? МзП хотира ва киритиш портларидан маълумотларни танлаб олиб, уларга ишлов беради ва хотирага ёки чи?ариш портларига ?айтариб юборади. Шу билан бирга маълумотларни МзП иштирокисиз ?ам хотирадан таш?и ?урилмаларга ва акс йўналишда киритиш- чи?ариш имконияти мавжуд. Бундай механизм хотирага тў?ридан- тў?ри кириш(ХТТК) деб аталади. МП тизимининг ?ар бир таркибий ?исми етарлича мураккаб ички тузилишга эга.
Фойдаланувчи ну?таи назаридан ?араганда МП танлаш фурсатида
микропроцессор имкониятларининг маълум даражада
умумлаштирилган комплекс тавсифларига эга бўлиш ма?садга мувофи?дир.
Ишлаб чи?арувчи мутахассис МПнинг фа?ат
дастурларда очи? акс этадиган ?амда тизим ишининг чизмалари ва дастурларини тайёрлаш мобайнида инобатга олиниши лозим бўлган компонентларини англаб олиб, ўзи учун тушунча ?осил ?илиб олишга
13
э?тиёж сезади холос. Бундай тавсифлар микропроцессор
архитектураси тушунчаси ор?али белгиланади.
2. МИКРОПРОЦЕССОР АРХИТЕКТУРАСИ ?А?ИДА ТУШУНЧА
Микропроцессор архитектураси – фойдаланувчи ну?таи
назаридан ?араладиган манти?ий тузилиш бўлиб, МП тизимини тузиш учун зарур бўладиган функцияларнинг аппаратлар ва дастурлар восита амалга оширилишига кўра микропроцессорда жорий этиладиган имкониятларни белгилаб беради.
Микропроцессор
архитектураси тушунчаси ?уйидагиларни акс эттиради:
микропроцессор тузилишини, яъни микропроцессорни ташкил
этадиган таркибий ?исмлар компонентларининг мажмуи ва улар орасидаги ало?аларни (фойдаланувчи учун микропроцессорнинг регистрли модели билан чекланиш кифоядир);
маълумотларнинг та?дим этилиш усуллари ва уларнинг
форматларини;
тузилишнинг дастурий жи?атдан фойдаланувчи учун тушунарли
бўлган барча элементларига мурожаат ?илиш усулларини
(регистрларга, доимий ва тезкор хотиралар уяларига, таш?и ?урилмаларга маълум манзил бўйича мурожаат ?илиш);
микропроцессор томонидан бажариладиган операциялар
тўпламини;
микропроцессор томонидан шакллантириладиган ва унинг ичига
таш?аридан кириб келадиган бош?арувчи сўзлар ва сигналлар тавсифини;
таш?и сигналларга билдириладиган муносабатларни
(узилишларга ишлов бериш тизими ва шу кабилар).
Микропроцессор тизимининг хотира бўшли?ини шакллантириш
усулига кўра МП архитектуралари иккита асосий турга бўлинади.
Дастурлар ва маълумотларни са?лаш учун битта хотира бўшли?и
?ўлланилган тузилиш фон Нейман архитектураси деб аталади
(дастурларни маълумотлар форматига мувофи? келадиган форматда кодлаш таклифини киритган математик номи берилган). Бунда, дастурлар ?ам, маълумотлар ?ам ягона бўшли?да са?ланиб, хотира уясидаги ахборот турига ишора ?илувчи бирор-бир аломат бўлмайди. Бундай
архитектуранинг афзалликлари жумласига
микропроцессорнинг ички тузилиши нисбатан соддалиги ва бош?арувчи сигналлар сонининг камлиги киради.
Дастурлар хотираси CSEG (ингл. Code Segment) ва маълумотлар
хотираси DSEG (ингл. Data Segment) ўзаро ажратилган ?амда ?ар бири ўзининг манзилли бўшли?и ва кириш усулларига эга бўлган тарзда яратилган тузилиш
Гарвард архитектураси деб аталади
(шундай архитектурани яратиш таклифини киритган Гарвард Университети лабораториясининг номи берилган). Ушбу архитектура нисбатан мураккаб бўлиб, ?ўшимча бош?арув сигналларини талаб
14
?илади. Биро?, у ахборот билан анча уддабурон ?аракатлар бажариш, ихчам кодлаштириладиган машина командалари тўпламини жорий этиш ва ?атор ?олларда микропроцессор ишини жадаллаштириш имконини беради. Intel фирмасининг MCS-51 оиласига мансуб микроконтроллерлар муло?аза юритилаётган архитектураларнинг бир вакили саналади.
Бугунги кунда аралаш архитектурали микропроцессорлар ишлаб
чи?арилиб, уларда CSEG ва DSEG ягона манзилли бўшли??а жойланган, аммо улар турли мурожаат механизмларига эга. Бунга ани? мисол тари?асида Intel фирмасининг80х86 оиласига мансуб микропроцессорларни келтириш мумкин.
Жисмонан микропроцессор хотира ?урилмаси ?амда киритиш-
чи?ариш тизими билан тизим шиналарининг ягона тўплами – тизим
ичидаги магистраль ор?али ?амкорлик ?илади. Ушбу магистраль
аксарият ?олларда ?уйидагилардан ташкил топади:
DB (ингл. Data Bus) русумли маълумотлар шиналаридан (ушбу
шиналар ор?али МзП, хотира ва киритиш-чи?ариш тизими ўртасида маълумотлар алмашинуви амалга ошади);
AB (ингл. Address Bus) русумли манзиллар шиналаридан
(мурожаат ?илинаётган хотира ва киритиш-чи?ариш портлари уяларининг манзилларини узатиш учун ?ўлланилади);
CB (ингл. Control Bus) русумли бош?арув шиналаридан (ахборот
алмашинуви циклларини амалга ошириб, тизим ишини бош?арадиган сигналлар айни шу шиналар ор?али узатилади).
Шиналарнинг айни шундай тўплами ХТТК каналини ташкил
топтириш учун ?ам ?ўлланилади. Бундай турдаги магистраль демультиплекс магистралиёки айирувчи манзил ва маълумотлар шиналарига эга уч шинали магистральдеб аталади.
Айрим микропроцессорларда магистралнинг жисмоний энини
15
узатиш бос?ичи маълумотлар узатиш бос?ичидан ва?т бўйича ажратилган бўлиб, СВ таркибига киритилган махсус ALE (ингл. Address Latch Enable) сигнали воситасида стробланади. Ушбу магистраль, одатда,
мультиплекс магистраль ёки манзиллар ва
маълумотларнинг ?ўшма шинаси билан биргаликдаги икки шинали магистральдеб аталади.
Маълумотларнинг магистраль ор?али табиий алмашиниши
каналга сўзлар ёки байтлар воситасида бир-биридан кейин амалга ошириладиган мурожаатлар кўринишида кечади. Магистралга мурожаатларнинг битта цикли давомида МП, хотира ?урилмаси ва киритиш-чи?ариш тизими ўртасида битта сўз ёки байт узатилади. Алмашинишнинг бир нечта цикллари мавжуд. Улар жумласига хотирани ў?ишва хотирага ёзиш циклларикиради.
16
Киритиш-чи?ариш макони изоляция бўлганида киритиш-чи?ариш
17
Магистралда, ишлаш тезлиги МзПнинг ишлаш тезлигидан паст
бўлган ?урилмалар ишлаб турган айрим ?олатларда RD, WR ва шу каби бош?а строблар давомийлиги четдаги модуль томонидан алмашиниш операцияси тў?ри бажарилиши учун етарли бўлмай ?олиши мумкин. Магистраль операция муваффа?иятли якун топишини ташкиллаштириш учунгина CB таркибига махсус READY сигнали киритилади. Каналга мурожаатларнинг ?ар бир циклида RD ёки WR стробаси якунига етишдан олдин МзП READY сигналининг ?олатини текширади. Агар READY ушбу фурсатда ?али уло?тириб юборилмаган бўлса, МзП тегишли строба муддатини унга WS (ингл. Wait State) деб номланадиган
кутиш тактларини ўрнатиб, узайтиради.
Микропроцессорнинг маълум модели ва иш режимига бо?ли? ?олда WS нинг максимал ми?дори чекланган ёки чекланмаган бўлиши мумкин.
Магистралда амалга ошадиган ишнинг оддий режимида фа?ат
битта фаол ?урилма ишлайди, у ?ам бўлса, МзП бўлиб, магистралда кечадиган маълумотлар алмашинувининг барча циклларини ?ўз?атади. Биро?, шундай ?олатлар ?ам жоизки, бунда айни битта магистралда бир нечта фаол ?урилма бўлиб, улар айни бир хотира ва киритиш- чи?ариш блоклари билан ишлаши даркор бўлади. Бош?а фаол ?урилма маълумотларни магистраль бўйлаб узата олиши учун МзПни ва?тинча дезактивация ?илиш зарур бўлади. Бу ма?садда аксарият замонавий микропроцессорлар “бевосита хотирага кириш” (БХК) деб ном берилган режимда ишлай олади. Ушбу режим амалга ошиши учун CB га ?ўшимча HOLD ва HLDA сигналлари киритилади. CB бош?арув шинасининг кириш ?исмига HOLD нинг фаол сат?и етиб келганида микропроцессор
ўз дастури ишининг ижросини тўхтатади,
шиналарининг чи?иш ?исмларини ю?ори импедан ?олатга ўтказиб, чи?иш ?исмидаги фаол сат?ни HLDA га ?авола этади. Бу эса, ўз навбатида, магистраль бўйлаб алмашиниш циклини бошлаш мумкинлиги ?а?ида бош?а фаол ?урилма учун сигнал хизматини ўтайди. Ушбу ?урилма ўз алмашиниш циклларини ни?оясига етказгач, HOLD сигналини уло?тириб юборади. Шундан сўнг МзП ўзининг одатий ?олатига ўтиб, дастур ишини давом эттиради.
18
МзПдан дастур ишининг меъёрий кечишини ўзгартириш талаб
этиладиган бош?а иш режими ?ам мавжуд бўлиб, унга “узилиш” деб ном берилган. Замонавий микропроцессорларнинг деярли ?аммаси битта ёки бир нечта INT0, INT1 ва ?. к. номланадиган таш?аридан узиб ?ўядиган кириш ?исмларига эга. Ушбу кириш ?исмларига тизимда муайян ?одисалар рўй бераётганлиги ?а?ида далолат берувчи сигналлар етиб келади. МзП эса, ўз навбатида, келган сигналларга муайян тарзда муносабат билдириши лозим.
Бундай кириш
?исмларидан бирига фаол сат?ли сигнал етиб келганида, микропроцессор, меъёрий тарзда кечаётган дастур иши узилиб, ишни тўхтатишга сабаб бўлган команда манзилини хотирага са?лайди ва муайян манзил бўйлаб CSEGга ёзилиб ?олган “узилишга ишлов бериш кичик дастури”ни (Т?ИКД) бажаришга киришади. Бундай кичик дастур манзили “узилиш вектори” деб номланадиган махсус хотира уясига ёзилган. Дастур ишини узган ?ар бир ало?ида манба ўз узилиш векторига эга. Т?ИКДни бажариб бўлгач, процессор, хотирада са?ланган манзил бўйича Т?ИКД ижроси якунланадиган махсус командага биноан иши узилган дастур ижросига ?айтади. Дастур иши узилишига сабабчи бўлган манбалар жумласига ички манбалар ?ам (яъни, микросхеманинг “узилиш сўраладиган кириш ?исмлари” деб номланадиган кириш ?исмларидан бирига келиши), таш?и манбалар ?ам
(яъни, муайян шароитларга кўра процессор ичида
генерацияланиши) кириши мумкин. Бир ва?тнинг ўзида бир нечта турлича узилиш сўровлари келиши мумкинлиги боис, бундай сўровларнинг ?ар бирига ало?ида хизмат кўрсатиш изчиллигини белгилайдиган муайян тартиб мавжуд. Унинг ишини МзП ичида ёки махсус контоллер воситасида жорий этилган “узилишларнинг устувор арбитраж” тизими таъминлайди. Муло?аза юритилаётган тизимга мувофи? дастур иши узилишига сабабчи бўлган ?ар бир манба, унга хизмат кўрсатилиш навбатини белгилаб берадиган ўз устунлигига (доимий ёки ўзгарувчан устунликка) эга. Бир ва?тнинг ўзида бир нечта узилиш сўровлари келган пайтда даставвал устунлик даражаси ю?ори, шундан сўнг паст даражали узилиш сўровларига хизмат кўрсатилади. Устунлик даражаси ю?ори сўров асосий дастур ишини ?андай тўхтатиб ?ўйса, иши бошланган паст даражали узилишга ишлов бериш кичик дастурининг ишини ?ам худди шу тари?а тўхтатиб ?ўйиши мумкин. Айни пайтда “киритилган узилиш” деб аталадиган узилиш вужудга келади.
CSEG ва DSEGдан таш?ари деярли барча замонавий
микропроцессорлар RSEG (ингл. Register Sgment) дастурий-очи? регистрлар тўпламидеб аталадиган атайин ажратиб ?ўйилган кичик ?ажмли маълумотлар маконига эга. CSEG ва DSEGдан фар?лиро? RSEG
регистрлари МзП ичида, унинг арифметик-манти?ий
?урилмасининг бевосита я?инида жойлашган. Бу эса, ўз навбатида, ушбу регистрлар ичидаги ахборотга жисмонан тез кириб борилишини
19
таъминлайди. RSEG регистрлари ичида, одатда, МзП томонидан тез- тез ишлатиб туриладиган ?исобларнинг орали? натижалари са?ланади. RSEG со?аси DSEGнинг маълумотлар маконидан тўли? ажратилган бўлиши ёки у билан ?исман кесишиб ўтиши ёхуд унинг таркибий ?исми сифатида киритилган бўлиши мумкин. RSEGнинг ички манти?ий
тузилиши турлича бўлиб, микропроцессорларнинг
архитектурасини таснифлашда му?им ўрин эгаллайди.
Микропроцессор регистрлари функционал жи?атдан бир хил
бўлмайди, хусусан: уларнинг бир тури маълумотларни ёки манзилга оид ахборотни са?лаш учун хизмат ?илса, бош?а тури – МзП ишини бош?ариш учун хизмат ?илади. Шунга мувофи? барча регистрларни маълумотлар регистрлари, кўрсаткичларва махсус вазифалар бажарувчи регистрларга фар? ?илиш мумкин.
Маълумотлар
регистрлари операндлар манбалари ва натижа ?абул ?илгичлар сифатида арифметик ва манти?ий операцияларда иштирок этади, манзил
регистрлари ёки кўрсаткичлар эса асосий хотира
?урилмасидаги маълумотлар ва командаларнинг манзилларини ?исоблаб чи?аришда ?ўлланилади. Махсус регистрлар МзПнинг жорий ?олатига индекс бериш ва таркибий ?исмларининг ишини бош?ариш учун хизмат ?илади. Шундай архитектура ?ам бўлиши жоизки, айни бир регистрлар маълумотларни ?ам, манзилларга оид ахборотни ?ам са?лаш учун ?ўлланилади. Бундай регистрлар умумма?садли регистрлар(УМР) деб аталади. Регистрларнинг у ёки бу туридан фойдаланиш усуллари МП архитектурасининг муайян хусусиятларини белгилаб беради.
Маълумотлар регистрлари орасида A (ингл. Accumulator)
аккумулятордеб аталадиган регистр ажралиб туради. Айни шу регистр маълумотларга арифметик ва манти?ий ишлов бериш жараёнига ?ўшилади. Бу эса, ўз навбатида, аккумуляторнинг ичидаги нарсалар
арифметик ва манти?ий командалар томонидан
операндлардан бири сифатида ?ўлланилиши ва амалга оширилган операция натижаси ушбу регистр ичида са?ланишини англатади. Унга ишора операция коди ёрдамида амалга ошади. Бунда, команда коди ичида операнд манзиллари ва натижа учун махсус со?а ажратилишига зарурат
бўлмайди. МП архитектурасининг бундай тури
аккумуляторли архитектурадеб аталади. Ушбу архитектурада кузатиладиган камчиликлар жумласига амалга ошадиган ишнинг нисбатан суст кечишини киритиш мумкин. Бундай сустлик аккумуляторнинг “тор жой” деб эътироф этилиши ва ?ар сафар, операцияни бажаришдан олдин, аккумулятор ичига операндлар киритилиши зарурлиги билан изо?ланади. Ушбу архитектурага мисол тари?асида Intel фирмаси томонидан тайёрланган MCS-51 оиласига мансуб микроконтоллерларни келтириш мумкин.
Маълумотлар регистрларининг бош?ача тузилиши R0, R1 ва ?. к.
20
Регистрларнинг бундай тузилишида операндлар ?амда арифметик ва манти?ий операциялар натижалари бир эмас бир нечта регистрда са?ланиши мумкин. Бу эса, ўз навбатида, маълумотлар билан манипуляция ?илиш имконини янада кенгайтиради. Ю?орида муло?аза юритилган аккумулятордан фар?лиро?, ишчи регистрлар команда кодида манзил топади. МП архитектурасининг бундай тури регистрли архитектурадеб аталади. Архитектуранинг бундай тузилишига мисол тари?асида Intel фирмаси томонидан тайёрланган 80х86 оиласига мансуб микропроцессорларни келтириш мумкин. Реал ва?т ми?ёсида ишлаш учун мўлжалланган бир ?атор МПларда ишчи регистрларнинг бир эмас бир нечта тўплами бўлиши кўзда тутилган. Ва?тнинг ?ар бир ало?ида фурсатида регистрлар тўпламларининг фа?ат биттаси ишлайди. Тўпламлардан бирининг танланиши тегишли ахборотнинг муайян хизмат регистрига ёзилиши билан амалга ошади. Ушбу ?урилмаларга мисол тари?асида Intel фирмасининг MCS-48 оиласига мансуб микроконтоллерларни келтириш мумкин.
Операндлар ва операция натижаларининг манзиллари сифатида
асосий хотира ?урилмасининг уяларидан фойдаланишга ?одир бўлган процессор архитектураси “хотира – хотира” турига мансуб архитектура деб аталади. Бунда, бир амалдан бош?асига ўтиш мобайнида ишчи регистрлар ичидагиларни рўйхатга олиш учун сарф этиладиган ва?т истисно ?илинади. Биро?, орали? маълумотлар ички регистрлар ичида эмас, балки DSEG ичида са?ланиши боис, ушбу маълумотларга кириб бориш тезлиги сустлашади. Бундай муаммо DSEGнинг бир ?исми МзП билан бирга битта кристаллда жойлаштирилиши ?амда ХТС?нинг ушбу ички сегментини иш со?алари сифатида ?ўлланилиши билан ?ал этилади.
Intel фирмасининг MCS-96 оиласига мансуб
микроконтоллерларни ушбу тузилишга мисол тари?асида келтириш мумкин.
Деярли барча замонавий МПларда “стек” (хипчин) номи берилган
муста?ил хотира со?аси ажратилади. Умуман бу со?а бажарилаётган амалларга параметрлар узатиш ва ушбу амаллардан ?айтиш манзилларини са?лаш учун ишлатилади. Стек МП ичида ёки унинг таш?арисида жойлашган, DSEG ёхуд RSEG манзилига оид маконнинг бир ?исмини эгаллаган ?олда ёки улардан ало?ида жойлашган бўлиши мумкин. Стек DSEG ёки RSEGдан ало?ида жойлашган бўлса “аппаратли стек” тў?рисида муло?аза юритилади. Аккумулятор бажарадиган вазифаларнинг стек чў??исига узатилиши “стекли архитектура” яратилишига олиб келади. МП архитектурасининг стекли русумда тузилиши кодлари энг ?ис?а узунликка эга манзилсиз командалардан фойдаланиш имконини беради. Ушбу манзилсиз командалар стек чў??исида ва бевосита чў??и остида мавжуд маълумотлар билан муомала ?илади. Операция бажарилаётганида дастлабки операндлар стек ичидан чи?ариб олинади, натижа эса стек чў??исига узатилади. Стекли архитектура ?исоблаш амалларининг
21
юксак самарасига эга. Манзилсиз командалар асосида тузилган махсус FORTH ю?ори даража услуби (тили) мавжуд. Бундай архитектура
ю?ори унумдорликка эга ихтисослаштирилган
процессорларда, хусусан RISC-процессорларда ?ўлланилади.
МП ичида жойлашган хизмат регистрлари МП ишининг
бош?арилишига оид турли вазифалар бажарилиши ?амда таркибий ?исмларининг ?олатига индекс бериб борилиши учун мўлжалланган. Ушбу регистрларнинг таркиби ва тузилиши процессорнинг маълум архитектурасига бо?ли? бўлиб, ?ар бир муайян ?олатда фар?ланиб туради. Махсус вазифалар бажарадиган регистрлар орасида тез-тез дуч келиб турадиган регистрлар жумласига:
PC “дастурий
?исоблагич” (ингл. Program Counter), SP “стек кўрсаткичи” (ингл. Stack Pointer) ва PSW “дастур ?олатига оид сўз” (ингл. Program Status Word) регистрлари киради. Ва?тнинг ?ар бир маълум фурсатида PC дастурий ?исоблагич регистри жорий фурсатда CSEG ичида бажарилаётган команда ортида борадиган команда манзилига эга бўлади. SP стек кўрсаткичи регистри стек чў??исининг жорий манзилини са?лайди. PSW дастур ?олатига оид сўз регистри операция ижроси натижасининг жорий аломатлари тўпламидан ташкил топади. Натижанинг ?ар бир аломати билан PSWнинг муайян битига мувофи? келадиган бир зарядли ўзгарувчи-байро?ча бо?ланади. Тез-тез дуч келиб турадиган байро?ча-аломатлар жумласига:
- IF(Interrupt Flag) – арифметик-манти?ий ?урилманинг катта
разрядидан олиб ўтиш байро?часи. Агар арифметик операция ёки кўчириш операцияси ижроси хотимасида натижанинг катта разрядидан олиб ўтилиши рўй берса 1 га тенг бўлади;
- ZF(Zero Flag) – ноль аломатининг байро?часи. 1 га тенг бўлади,
агар операция натижаси нолга тенг бўлса;
- SF(Sign Flag) – натижа белгисининг байро?часи. Операция
натижасининг белгили разрядини такрорлайди;
- AF(Auxilinary Carry Flag) – ?ўшимча олиб ўтиш байро?часи. Агар
арифметик операция ёки кўчириш операцияси ижроси хотимасида натижанинг кичик тетрадасидан катта тетрадасига олиб ўтишлиши рўй берса, 1 га тенг бўлади. Иккилик-ўнлик арифметикасида тез-тез ?ўлланилиб турилади;
- OF(Owerfow Flag) – тўлиб кетиш байро?часи. Агар арифметик
операция ижроси хотимасида натижанинг разрядли тўри тўлиб кетиши рўй берса, 1 га тенг бўлади.
- PF(Parity Flag) – сонлар жуфтлигининг байро?часи. Агар
операция натижасида 1 сони то? ва аксинча бўлса, 1 га тенг бўлади;
- CF(Carry Flag) – узилишга рухсат бериш байро?часи. Тизимда
узилишга рухсат берилган-берилмаганлигига индекс беради.
?ар бир маълум байро?ча амалга оширилган олдинги команда
натижасини та?лил ?илиш ва дастур ижросининг давоми юзасидан ?арор ?абул ?илиш учун дастур томонидан ?ўлланилади. Махсус
22
регистрлар DSEG ёки RSEG манзилига оид маконнинг бир ?исмини эгаллаши ёхуд улардан ало?ида жойлашиши мумкин.
Манзил регистрлари ёки кўрсаткичлардан МПдаги муайян
командаларда ?ўлланиладиган операндларга манзил белгилашнинг у ёхуд бу усулларини амалга ошириш учун фойдаланилади. Ушбу регистрларнинг ани? тўплами ва бажарадиган вазифалари МПнинг муайян моделида манзил белгилашнинг ?айси усуллари жорий этилганига бо?ли?.
Манзил белгилаш усулитушунчаси остида операнд манзилини
ёки команда кодидаги операция натижасининг манзилини
кодлаштириш тушунилади.
Аксарият ?олларда МП командасининг кодини ?уйидагича
тасаввур этиш мумкин:
ОпК 1ОММ 2ОММ ... НММ
бунда, ОпК – операция коди; 1ОММ – биринчи операнд манзилининг майдони; 2ОММ – иккинчи операнд манзилининг майдони; НММ – натижа манзилининг майдони. ОпКдан таш?ари бош?а муста?ил майдонларнинг мавжуд бўлиши
муайян команда томонидан ва МП тури билан белгиланади. Операндлар манзиллари майдонлари ?амда натижа манзилининг майдонидаги ахборот муайян команда ичида ?ўлланиладиган манзил белгилашнинг маълум усули билан белгиланади.
МПларнинг бугунги моделларида ?ўлланиладиган манзил
белгилашнинг кенг тар?алган усуллари жумласига ?уйидаги усуллар киради:
регистрли манзил белгилаш. Бунда операнд регистр ичида
бўлади. Регистр манзили эса операция коди таркибига киритилган. Команда ичида манзил майдони бўлмайди;
тў?ридан-тў?ри манзил белгилаш. Бунда операнднинг жисмоний
манзили тегишли манзил майдонида жойлашади;
бевосита манзил белгилаш. Бунда операнднинг бевосита
?иймати тегишли манзил майдонида жойлашади;
билвосита манзил белгилаш. Бунда операнднинг жисмоний
манзили DP (Data Pointer) билвосита манзил регистри ичида жойлашади. Регистр манзили эса операция коди таркибига киритилган. Команда ичида манзил майдони йў?. DP сифатида умумма?садли регистрлар ёки махсус манзил регистри чи?иши мумкин;
билвосита автоинкремент/автодекремент манзил белгилаш.
Бунда операнднинг DP жисмоний манзили билвосита манзил регистри ичида жойлашади. Ушбу регистр манзили эса операция коди
23
таркибига киритилган. Команда ичида манзил майдони йў?. Операция ижросидан сўнг (ёки операция бажарилгунга ?адар) DP ичидаги маълумотлар, жадвалнинг навбатдаги элементига ишора ?илиниши учун инкрементация/декрементация бўлади;
силжиган таянч бўйича манзил белгилаш.Бунда операнднинг
таянч манзили BP (Base Pointer) таянч регистри ичида жойлашади. Ушбу регистр манзили эса операция коди таркибига киритилган. Операнд манзилининг таянч регистрига нисбатан силжиш ?олати манзилнинг тегишли майдонида рўй беради. BP сифатида умумма?садли регистрлар ёки махсус манзил регистри чи?иши мумкин;
индексли манзил белгилаш. Бунда операнд манзили манзилнинг
тегишли майдонида жойлашади. Ушбу регистр манзили эса операция коди таркибига киритилган. Операнд манзилининг таянч манзилига нисбатан силжиш ?олати X (Index) индексли регистр ичида рўй беради. X сифатида умумма?садли регистрлар ёки махсус манзил регистри чи?иши мумкин;
индексли таянч бўйича манзил белгилаш.Бунда операнднинг
таянч манзили BP таянч регистри ичида жойлашади. Операнд манзилининг таянч манзилига нисбатан силжиш ?олати X индексли регистр ичида рўй беради. Регистрлар манзиллари операция коди таркибига киритилган. Команда ичида манзил майдони йў?. X ва BP сифатида умумма?садли регистрлар ёки махсус манзил регистрлари чи?иши мумкин;
сегмантли манзил белгилаш.Бунда жамики хотира муайян
?ажмга эга сегментларга бўлиб чи?илган. Сегмент манзили SR (Segment Register) сегмент регистри ичида са?ланади, манзилнинг сегмент бошига нисбатан силжиш ?олати манзилнинг тегишли майдонида ёки X индексли регистр ичида рўй беради. X сифатида умумма?садли регистрлар ёки махсус манзил регистри чи?иши мумкин.
Муайян процессор, манзил белгилашнинг ?айси усуллари унда
жорий этилганлигига бо?ли? ?олда, у ёки бу манзил регистрларига эга бўлади. Манзил белгилашнинг усуллари ?анчалик мураккаб бўлса, операнд манзилининг ?исоблаб чи?арилиши учун шунча кўп ва?т талаб ?илинади. Микропроцессорлар архитектураси ривожининг бугунги йўналишларидан бири – жоиз командалар сонининг ?ис?артирилиши ор?али ?ар ?андай команданинг битта машина цикли давомида бажарилишига эришишга асосланади. Бундай процессорлар RISC- процессорлар (Reduced Instruction Set Computer) деб аталади. Бундай ?урилмага мисол тари?асида Motorola фирмасининг PowerPC микропроцессорини келтириш мумкин.
Киритиш-чи?ариш тизими таркибида бир ?атор функционал
жи?атдан ни?оясига етказилган ?урилмаларни ?ам кўрсатиб ўтиш мумкин. Бундай ?урилмалар тизимнинг ягона магистралига бевосита
24
уланадиган модуллар сифатида ташкиллаштирилади. Оддий ?олатда ушбу модуллар МзПга уланадиган буфер регистрлар – киритиш- чи?ариш портларисаналади. Портлар блокида мавжуд дастурий бош?ариладиган янада мураккаб кичик киритиш-чи?ариш тизимлари таш?и адаптерларномини олган. Киритиш-чи?ариш воситалари махсус таш?и жи?озларни бош?ариш ва киритиш-чи?аришга оид ўзига хос вазифаларни амалга ошириш учун мўлжалланган бўлса – таш?и контроллерлардеб аталади. Бугунги кунда ўзининг хотирасида са?ланадиган ўз дастури бўйича ишлайдиган, умуман олганда ало?ида микропроцессор тизими сифатида кўриладиган киритиш-чи?ариш сопроцессорлари– таш?и киритиш-чи?ариш ?урилмалари билан ахборот алмашинувчи замонавий воситаларнинг энг мураккаб турларидан бири сифатида эътироф этилмо?да. Бундай тизимга мисол
тари?асида Analog Devices фирмасининг ма?сулоти,
микропроцессор тизимини ўзгарувчан ток билан ишловчи юритмани бош?арадиган вентилли ўзгартиргич билан улаш учун мўлжалланган ADMC-200 векторли сопроцессорни келтириш мумкин.
Ушбу
сопроцессор ўз ичига ?атор каналлар, ўзгарувчан ток билан ишлайдиган синхрон ва асинхрон двигателни векторли бош?ариш алгоритмини амалга ошириш учун зарур бўладиган Парк-Кларк векторли ўзгаришларни вужудга келтирувчи мураккаб ?урилма ва блокларни мужассам этади. Биро?, киритиш-чи?аришга оид муайян кичик тизимнинг ?анчалик мураккаб бўлишидан ?атъий назар, уларнинг барчаси МзП учун, одатда, DSEG маълумотлар хотирасининг бир ?исми саналадиган у ёки бу регистрлар тўплами сифатида шаклланади.
Битта команда ёрдамида МзП ишлов бера оладиган ахборот
битларининг ми?дори микропроцессор тизимининг разрядлик даражасидеб эътироф этилган. Микропроцессорнинг разрядлик даражаси ундаги арифметик манти?ий ?урилма, ички маълумотлар регистрлари ва таш?и маълумотлар шинасининг разрядлик даражаси билан белгиланади. Бугунги кунда 8, 16, 32 ва 64 разрядли микропроцессорлар
мавжуд. Микропроцессорнинг разрядлик
даражасидан ю?ори разрядлик даражасига эга ахборотга ишлов бериш учун разрядлик даражаси ю?ори бўлган ?исоблаб чи?ариш амалларининг махсус алгоритмини жорий этиш зарур. Бундай алгоритмлар амалга ошиши учун кўп ва?т талаб ?илинади. Шу боис ?ам муайян разрядлик даражасига эга ?исоблаб чи?ариш ишлари мобайнида микропроцессор тизимининг разрядлик даражасини ошириш амаллари тизимнинг тез ишлаш ?обилиятини ошириш билан бевосита бо?ли?дир.
Процессор маълумотларни ?айси форматда ўзига ?абул ?илиб,
ишлов бериш ?обилиятига эгалигига бо?ли? ?олда
25
чи?ариш амаллари ва разрядлик даражаси муайян ани?ликка эга бўлганида, ну?таси ўзгарувчан форматда ифодаланган сонлар диапазони белгиланган ну?тали форматда ифодаланган сонлар диапазонидан сезиларли даражада кенг бўлади. Шу боис ?ам ну?таси ўзгарувчан ?исоблаб чи?ариш амаллари натижанинг ани?лигини ошириш учун ?ўлланилади. Ўхшаш алгоритмларнинг белгиланган ну?тали микропроцессорларда жорий этилиши ?исоблаб чи?ариш амалларига кўп ва?т сарф этилишига, демакки, тизимнинг тез ишлаш ?обилияти
сустлашишига олиб келади. Ну?таси ўзгарувчан
микропроцессорлар битта команда ёрдамида ну?таси ўзгарувчан сонлар устидан арифметик операциялар бажариш ?обилиятига эга. Шунинг учун бундай процессорлар ўхшаш ?исоблаб чи?ариш амалларини белгиланган ну?тали микропроцессорларга нисбатан сезиларли даражада тез бажаради.
Шундай микропроцессорлар ?ам борки, уларнинг архитектураси
муайян тоифага мансуб ?исоблаб чи?ариш амалларини бажариш учун мослаштирилган. Бундай процессорлар жумласига DSP (Digital Signal Procesor) “сигналларга ра?амли ишлов бериш процессорлари” киради. Уларнинг архитектураси аудио ва видео кодлаштириш, ростлаш, ра?амли фильтрлаш, ра?амли ало?а каби “реал ва?т” ми?ёсида бажарилиши талаб ?илинадиган кўплаб масалаларда ?ўлланиладиган
маълумотларга рекуррент ишлов бериш
алгоритмларини ю?ори унумдорлик билан амалга ошириш имконини берувчи ўзига хос жи?атларга эга. Бундай архитектураларнинг барчаси, одатда, Гарвард архитектураси
асосида яратилган.
Замонавий DSP “сигналларга ра?амли ишлов бериш процессорлари” CSEG ва DSEG учун ало?ида манзил-маълумот шиналарига эга. Бу эса, ўз навбатида, уларга битта команда ёрдамида ?ар-хил хотира ?урилмаларига кириб бориш ва маълумотлар билан бир нечта операциялар бажариш имконини беради. DSPларнинг ўзига хос асосий хусусияти шундан иборатки, барча процессорларда мавжуд оддий АМ?дан таш?ари улар яна бир нечта ?исоблаш ?урилмаларига эга. Бундай ?урилмалар жумласига биринчи навбатда MAU (Multiple- Accumulator Unit) “кўпайтирувчи-аккумулятор” киради. Ушбу ?урилма битта команда ёрдамида иккита кўп разрядли сонни кўпайтириш ?амда разряди икки ?исса ошган натижани олдин бажарилган команда натижасига ?ўшиш ?обилиятига эга. Шунга ўхшаш “кўпайтириш-?ўшиш” операцияси барча рекуррент алгоритмларда ?ўлланилади. MAUнинг процессор шиналари тузилишига оид ю?орида зикр этилган хусусиятлар билан уй?ун равишда мавжудлиги DSPга битта команда давомида рекуррент алгоритмининг битта ?адамини тўли? бажариш ва навбатдаги ?адам ижроси учун дастлабки маълумотларни тайёрлаш имконини беради. ?исоблаб чи?арувчи ?ўшимча ?урилмалардан яна бири S (Shifter) “кўп разрядли силжиш регистри”дир. Ушбу ?урилма разрядлик даражаси АМ?нинг разрядлик даражасидан ошадиган
26
сонлар билан силжиш операцияларини амалга ошириш ?обилиятига эга.
?исоблаб чи?арувчи ушбу ?урилмаларнинг биргаликда
бажарадиган иши ?исоблаб чи?ариш унумдорлиги бўйича ?ар ?андай бош?а процессорлар билан ?иёслаб бўлмайдиган рекуррент алгоритмлар ижросига эришиш имконини беради. Замонавий DSPга мисол тари?асида ?уйидагиларни санаб ўтиш мумкин:
- Analog Devices фирмасининг ADSP-21XX оиласига мансуб –
белгиланган ну?тали 16 разрядли DSP, унумдорлиги 30 MIPS га ?адар;
- Texas Instruments фирмасининг TMS320C3X оиласига мансуб –
ну?таси ўзгарувчан 32 разрядли DSP, унумдорлиги 30 MIPS, 60 MFLOPS га ?адар;
- Texas Instruments фирмасининг TMS320C240 – белгиланган
ну?тали 16 разрядли DSP, узатмани бош?ариш вазифаси учун мослаштирилган.
Intel микропроцессорлари
Бали? овида ?ўлланиладиган электрон хўрак билан ў?увчи
ишлатадиган шахсий компьютер ўртасида ?андай умумийлик бор? Иккаласининг
замирида Intel микропроцессорлари мавжуд.
Микропроцессорлар тў?рисида гап борганда кўпчилик шахсий компьютерни тасаввур ?илади. Биро? илк процессорлар кундалик ?аётда кенг ?ўлланиладиган кўплаб механизм ва асбоб-ускуналар ичига ўрнатилган эди. 1971 йили Intel компанияси ўзининг энг биринчи микропроцессорини ?авола этганида, ушбу технология келажакда ?андай мураккаб аппаратлар яратилишига олиб келишини ўшанда ?еч ким ?аёлига ?ам келтирмаган эди.
Процессор ?ўлланилган айрим со?аларни санаб ўтамиз: - светофор контроллери - интерфаол ўйинчо?лар - радиомодем - сунъий йўлдош ор?али ало?а - автомобилда ?ўлланиладиган ра?амли навигация тизими - автомобилда ?ўлланиладиган ўт олдириш ва ё?ил?и етказиш
тизимини бош?ариш
- принтерлар - овоз режиссёрининг пульти - локомотивлар (двигателнинг электр таъминотини назорат ?илиб
бориш учун ?ўлланилади)
- интерфаол сезувчан (сенсорли) видеоэкран - компьютерли терминал клавиатураси - кўчмас диск - электр энергияси сарфи устидан назорат - технологик назорат (ишлаб чи?ариш жараёнининг шароитлари,
жумладан ?арорат, босим ёки материаллар сарфи устидан назорат)
27
- бали? овида ?ўлланиладиган электрон хўрак - электрон гитара, орган, синтезатор - гелийли детектор - спорт тренажёрлари - дартс электрон ўйини - тад?и?от асбоблари - денгиз кемалари швартовка муфталарининг контроллерлари - старт блокининг сенсорлари (енгил атлетикада фальстартнинг
(команда берилмасдан олдин олинган стартнинг) олдини олиш учун ?ўлланилади)
- компьютер-касса тизимлари - уяли ало?а (?ўл) телефон аппаратлари - кабелли телевидениенинг декодери - факсимиль ало?а аппарати - сунъий йўлдошдаги ?абул ?урилмаси - тиббиёт жи?озлари - беморлар ?олати устидан назорат ?илиш тизими - савдо-соти?да ?ўлланиладиган автоматлар - дурадгорликда ?ўлланиладиган электрон адилак (шайтон) - нусхакаш ускуналар - штрих-кодли принтер - робот ?ўли - ёввойи ?айвонларни тут?унликда кўпайтириш (?айвоннинг териси
остига ўзининг я?ин ?ариндоши билан чатиштирилишига йўл ?ўймаслик учун олимлар фойдаланадиган генетик ахборотга эга жуда кичик микросхемалар уланиб, битказиб юборилади)
Intel корпорацияси
Intel - INTegrated ELectronics корпорацияси 1968 йили Роберт Нойс
(Robert Noyce) ва Гордон Мур (Gordon Moore) томонидан яратилган бўлиб, уларга, кейинчалик Intel корпорациясининг Директорлар кенгаши раиси лавозимигача кўтарилган Эндрю Гроув (Andrew Grove) ?ам ўша йили ?ўшилди. 1974 йили корпорацияга унинг бўлажак президенти ва бош бош?арувчиси Крейг Барретт (Craig Barrett) келди.
Биро?, бунгача микропроцессорни яратиш борасидаги дастлабки
тажрибалар дастлаб Shockley Semiconductor Laboratory фирмаси сўнгра Fairchild Semiconductor фирмасида (ярим ўтказгичлар лабораториялари) ўтказилган эди. Нойс ва Гордон иккала фирма ходимлари бўлишиб, улар яратишган Intel, ушбу фирмаларда тўпланган тажрибаларни табиий равишда ўзига мужассам этган ?андайдир алкимё таркибга ўхшаш корхона бўлди.
Нойс миясига схема йи?иш мобайнида симлардан
28
1959 йили Нойс диффузион интеграл ёки металл чанги пуркалган
резисторлар ?а?ида, тескари йўналишга ?ўз?атилган pn-ўтишлар ёрдамида асбобларни бир-биридан изоляция ?илиш хусусида ?амда юзага металл чангини пуркаш йўли билан ?осил ?илинган оксидларда очилган тешиклар ор?али элементларни бир-бири билан улаш тў?рисида ўзининг биринчи батафсил маълумотномасини ?авола этди. Яна бир ой ўтгач, Нойс бир нечта элементларни битта кристалл устига жойлаштириш ?ояси билан ўрто?лашди. Айни шу фурсатдан интеграл схема ?а?идаги ?оя реал во?еликка айланди. Fairchild Semiconductor муваффа?ият чў??исига чи??ан пайтда Роберт Нойс ва Гордон Мур Intel фирмасини яратиш ма?садида ўз фирмаларини тарк этишди.
Ўша даврдан эътиборан Intel фирмаси, унда ишлайдиган
ходимлар сони 64 мингдан ошиб кетган, ?ар йили (1997 йил охирида олинган маълумотларга кўра) 25 миллиард доллардан орти? йиллик даромад кўрадиган, микропроцессор ишлаб чи?ариш бўйича дунёда энг йирик корхонага айланиб ?олди.
?исоблаш машинасининг “мияси” деб ном олган микропроцессор
шахсий компьютер ва бош?а кўплаб электрон ?урилмаларни бош?арадиган бош орган вазифасини бажаради.
Intel фирмасининг микропроцессорлари
1971 йилнинг ноябрь ойида Intel корпорацияси ўзининг уч нафар
му?андиси томонидан ишлаб чи?илган ва тижорат ма?садларида тар?атиш учун мўлжалланган дунёда энг биринчи 4004 русумли микропроцессор яратганини эълон ?илди. Бугунги стандартларга кўра жуда содда саналадиган ушбу микропроцессор таркибида атиги 2300 та транзистор бўлиб, сонияда бор-йў?и 60 000 та ?исоблаш операцияларини бажарган холос.
Бугунги микропроцессорлар оммавий ишлаб чи?арилаётган жуда
мураккаб ма?сулот бўлиб, ўз ичига 5,5 миллиондан орти? транзисторни мужассам этади, сонияда юзлаб миллион операциялар бажаради. Бу борада олиб борилаётган тад?и?отлар эса тобора жадал кечмо?да.
4004 русумли микропроцессор
1971 йили Intel корпорациясининг биринчи микропроцессори
яратилди. 4004 русумли ушбу микропроцессор тўрт битли бўлган, яъни у тўрт битли сонларни са?лай олган, уларга ишлов берган, хотира ?урилмасига са?лаган ёки ундан ?исоблаб чи?арган бўлиб, калькуляторларда ?ўллаш учун мўлжалланган. 4004 русумли чип (ёки кристалл) ўша даврда дунёда энг зўр компьютер саналган Америка ?укуматининг ENIAC русумли компьютеридан ?ам кучли восита сифатида эътироф этилди. Жумладан, ушбу компьютер сонияда 5000 йўри? бажарган бўлса, 4004 эса 60000 йўри??а ишлов берган. Айни
29
пайтда чип бармо? учида жойлашган бўлса (унинг ўлчами 1/6 га 1/8 дюйм бўлган), ENIAC 3000 квадрат фут майдонни эгаллаб, вазни 30 тоннадан орти? бўлган. Хоффнинг ушбу ихтироси ўз ва?тида Нойснинг интеграл схемаси каби катта а?амиятга эга бўлган. Процессорга ўшанда “чип устидаги компьютер” номини олди. Негаки энди, зикр этилган компьютер томонидан амалга оширилган жамики арифметик ва манти?ий вазифалар михнинг ?алпо?идек келадиган чип ичидан жой олган эди. Дар?а?и?ат, 4004 умуман сунъий интеллект тизимларини, хусусан шахсий компьютер яратилиши учун йўл очиб берган ин?илобий ихтиро бўлган эди.
8008 русумли микропроцессор
1972 йили Intel компанияси ўзининг навбатдаги
микропроцессорини ишлаб чи?арди. Ушбу микропроцессорнинг ?уввати ўтмишдошининг ?увватидан икки ?исса орти? эти. ?исоблаш технологияларининг жонбози Дон Ланкастер (Don Lancaster) шахсий компьютер прототипини ишлаб чи?ишда киритиш-чи?ариш терминали сифатида 8008 русумли процессорни ?ўллади.
8080 русумли микропроцессор
1974 йили чи?арилган 8080 русумли микропроцессор
корпорацияга чинакам муваффа?ият келтирди. Таш?и хотира “стек”ининг (рус. “стек”) пайдо бўлиши айни шу микропроцессор билан бо?ли? бўлиб, киритилган ?ар ?андай дастурдан фойдаланиш имконини яратди. Ушбу процессор “Альтаир” русумли биринчи шахсий компьютернинг “мия”си сифатида ?ўлланди.
8086-8088 русумли микропроцессор
1978 йили Intel фирмаси биринчи бўлиб 16 битли 8086 русумли
микропроцессорни ишлаб чи?арди. Ушбу микропроцессор 80х86 деб ном олган бутун бошли микропроцессорлар оиласининг аждоди бўлди. Сал ўтгач, унинг ўрнига 8088 русумли микропроцессор келиб, у 16 битли ички регистрларга эга ва 8086 микропроцессорининг архитектурасини такрорлаган бўлса ?ам, таш?и маълумотлар шинаси 8 битни ташкил этган. IBM корпорациясининг эндигина ташкил топган бўлинмаси шахсий компьютер яратиш ва ишлаб чи?аришга ихтисослашган бўлиб, ушбу бўлинма томонидан харид ?илинган мазкур ?урилмаларнинг йирик партияси 8088 русумли процессорни IBM PC нинг миясига айлантирди.
286 русумли микропроцессор
1982 йили 286 русумли микропроцессорнинг яратилиши ?исоблаш
технологияларига оид янги ?оялар ишлаб чи?илишида ?ўйилган навбатдаги катта ?адам бўлди. Ушбу микропроцессорнинг 80286 деган номи ?ам кенг тар?алган бўлиб, уни ишлаб чи?иш жараёнида
30
микрокомпьютерлар ва катта компьютерлар архитектураларида эришилган юту?лар инобатга олинди. 80286 микропроцессори икки режимда ишлай олади, жумладан: реал манзил режимида у 8086 микропроцессори ишини бажаради, виртуал манзилнинг ?имояланган режимида (Protected Virtual Address Mode) ёки P-режимда эса дастур тузадиган мутахассисга кўп имконият ва воситаларни ?авола этади. 286 русумли микропроцессор Intel фирмасининг олдин яратилган микропроцессорлари учун тузилган ?ар ?андай дастурни бажариш ?обилиятига эга биринчи микропроцессор бўлди. Шу даврдан эътиборан дастурий мослик Intel фирмаси микропроцессорлар оиласини бош?а оилалардан ажратиб турувчи аломати бўлганича ?олмо?да.
Intel 386 русумли микропроцессор
1985 йили 275000 та транзисторга эга, яъни транзисторлар сони
энг биринчи 4004 русумли процессорга нисбатан 100 баробардан ошиб кетган, бир ва?тнинг ўзида бир нечта дастурни амалга ошириш имкониятини берадиган “кўп вазифали”, 32 разрядли Intel 386 русумли микропроцессор ишлаб чи?илди. Микропроцессорлар технологиясида эришилган сўнгги юту?лар мужассам этилганига ?арамай 80386 ўзининг аждодлари 8086 ва 80286 учун катта ми?дорда тузилган дастурий таъминот билан объектли код бўйича мосликни са?лаб ?олди. Унинг виртуал машина чи?иш хоссаси ало?ида ?изи?иш уй?отади. Ушбу хосса 80386 микропроцессорига UNIX ва MS-DOS сингари операцион тизимлар томонидан бош?ариладиган дастурлар ижросига ўтиш имконини беради. Ўзининг 32 битли архитектураси туфайли
Intel 386 русумли микропроцессор катта сонли,
маълумотларнинг катта тузилиши ва катта ?ажмли дастурларга (ёки дастурларнинг кўп сонига) эга ва шу каби операциялар ижроси билан тавсифланадиган “йирик” тизимларни ?ўллаб-?увватлаш учун зарур бўладиган дастурий ресурсларни таъминлайди.
Intel 486 русумли марказий процессор
1989 йили Intel корпорацияси транзисторлар сони миллиондан
ошиб кетган 80х86 деб номланадиган микропроцессорлар оиласининг биринчи вакилини ?авола этди. 486 процессорларининг авлоди компьютерда командалар сатри ор?али амалга ошириладиган ишдан “кўрсатгин-у бир бор черт!” режимига ўтилганлигини нишонлади. Intel 486 ичига ўрнатилган математик сопроцессорга эга биринчи микропроцессор бўлди. У марказий процессор ўрнига мураккаб математик амалларни бажариб, маълумотларга ишлов бериш жараёнини сезиларли даражада тезлатиб юборди.
486 процессори команда ва маълумотларнинг 8 Кбайтини са?лаш
учун мўлжалланган бўлиб, микросхема ичига ўрнатилган ички кэшга эга.
31
Яратиладиган янги имкониятлар тизимларнинг кўп вазифалигини
янада кенгайтиради. Янги операциялар хотира ?урилмаси ичидаги семафорлар билан олиб бориладиган ишлар тезлигини оширади. Микросхемалардаги
жи?озлар кэш-хотиранинг зиддиятли
бўлмаслигини кафолатлаб, кўп сат?ли кэшлаштириш жараёнини амалга ошириш учун мўлжалланган воситалар ишини ?ўллаб- ?увватлайди.
Pentium русумли процессор
Intel фирмасининг асосий юту?ларидан бири Pentium русумли
процессор яратилиши бўлди. Бу иш 1989 йил июнь ойида бошланди. Pentium ни ишлаб чи?иш ва синаб кўриш ишларида шахсий компьютерларни ишлаб чи?адиган ва дастурий таъминот тузадиган асосий мутахассислар фаол иштирок этишди. Бу эса, ўз навбатида, лойи?анинг умумий муваффа?иятига сезиларли омил бўлди.
1991 йил инти?осида процессор макети тайёр бўлиб, унда
му?андислар дастурий таъминотни ишга туширишга муваффа? бўлдилар. Лойи?а ишлари асосан 1992 йилнинг февраль ойида ни?оясига етказилиб, процессорларнинг тажриба учун яратилган партияси кенг ?амровли синовдан ўтказила бошланди. Pentium саноатини ўзлаштириш юзасидан ?арор 1992 йилнинг апрель ойида ?абул ?илиниб, 1993 йил 22 март куни Pentium процессорининг кенг ?амровли та?димоти ўтказилди.
Битта кремнийли асосга 3,1 миллион транзисторни бирлаштирган
32 разрядли Pentium процессор ўзининг юксак унумдорлиги билан тавсифланади. Pentium процессорнинг суперскаляр архитектураси фа?ат Intel билан мос келадиган икки конвейерли индустриал архитектурадан иборат. Бундай архитектура процессорга тактли частотанинг бир даври мобайнида биттадан орти? команда бажариш ор?али иш унумдорлигининг янги даражаларига чи?иш имконини берди. Pentium процессорда амалга оширилган яна бир жуда му?им ин?илобий такомиллашув – ало?ида-ало?ида кэшлаштириш жараёни жорий этилгани бўлди. Ичига вергули ўзгарувчан такомиллаштирилган ?исоблаш блоки ўрнатилганлиги боис Pentium процессор ю?ори даражали ?исоблаш амалларини бажариш имконини яратди. Таш?и томондан Pentium процессор 32 битли ?урилма бўлиб, хотира ?урилмасига уланган таш?и маълумотлар шинаси 64 битли саналади.
Pentium процессор компьютерларни товуш, овозли ва матнли нут?,
фото тасвир каби “реал дунё” аломатлари билан ишлашга ўргатди.
Pentium Pro русумли процессор
1995 йилнинг кузида ишлаб чи?арилган Pentium Pro
32
ичига солиниб тайёрланган. Зикр этилган тилчаларнинг бир ?исми шахмат усулида жойлаштирилган. Битта бундай корпус (микросхема) ичида 2 та кристалл, жумладан: процессор ядроси ва Intel фирмасида тайёрланган иккиламчи кэш жойлаштирилган. Ушбу кэш ядро процессорининг частотасида ишлаган. Бу частота эса Pentium Pro нинг жамики тарихи давомида 150 МГц дан 200 МГц га кўтарилди холос. Турли модификацияларда кэш ?ажми 256 Кбайтдан 2 Мбайтгача бўлган, унинг ишончлилигини ошириш учун ЕСС-назорат ?ўлланилган. Мазкур процессорлар учун 387 та чи?иш тилчаларига эга сокет 8 тайёрланган. Интерфейс ?исми симметрик мультипроцессорли ишлов бериш (SMP) учун 4 тагача процессорни бевосита бирлаштириш имконини яратади. Функционал-орти?ча назорат (FRC) олиб борилиши учун процессорларнинг жуфт-жуфт ?илиб уланиши ?ам жоиздир. Бунда бир процессор бош?а процессорнинг ?аракатини текшириб боради.
Pentium Pro процессори машинасозлик ва илмий ишларда
фойдаланиладиган серверлар ва иш станциялари,
автоматлаштирилган лойи?алаш тизимлари ва дастурий пакетлар учун 32 разрядли иловаларнинг тез ишлаш ?обилиятини ошириш ма?садида кучли восита сифатида ишлаб чи?илган. Барча Pentium Pro процессорлар тез ишлаш ?обилиятини янада ошириш учун хизмат ?иладиган кэш-хотира ?урилмасининг иккинчи микросхемаси билан жи?озланади. Энг кучли Pentium Pro процессор таркибида 5,5 миллиондан орти? транзистор мавжуд.
MMX технологиясига эга процессорлар
1997 йил 8 январь куни Intel корпорацияси MMX технологиясига
эга Pentium процессорини – Intel томонидан ишлаб чи?илган янги технология, яъни ахборотнинг ?ар-хил (видео, аудио ва шу каби) турлари билан ишлайдиган иловалар самарасини ошириш имконини яратувчи технология жорий этилган биринчи микропроцессорни афиша ?илди.
Дастурчиларнинг фикрига ?араганда, Intel корпорациясининг
33
Ушбу йўри?номалар жадал ?исоблаш амаллари бажарилишини талаб этиб, процессорларнинг муайян тури иловаларига хос бўлган одатий цикллар бажарилиши мобайнида иш унумдорлигини ошириш имконини яратди.
Ушбу янги процессорлар Intel фирмасида яратилган 0,35
микронли янада яхшиланган КМОП-технологиялар асосида ишлаб чи?илди. Мазкур технология ?увват кам сарф этилиб, унумдорликни ошириш имкониятини беради. MMX технологиясига эга Pentium процессор ўз ичига 4,5 миллион транзисторни мужассам этган бўлиб, унга MMX йўри?номалари киритилганидан таш?ари архитектураси ?ам сезиларли яхшиланган. Жумладан, кристаллга жойлаштирилган кэш- хотира ?урилмасининг ?ажми икки баробар оширилган (яъни энди у 32 Кб га тенг) ва шартли ўтишларни олдиндан самарали айтиш мумкин. Бу
эса процессорнинг стандарт эталонли синовларида
унумдорликнинг 10-20% га ошириш имконини берди.
MMX технологияси Intel архитектураси билан тўли? мослашишни
таъминлайди. Бундан таш?ари, ушбу технология кенг ?ўлланилиб келаётган операцион тизимлар ва амалий дастурий таъминот билан тўли? мослашади. Ушбу технология бўл?уси процессорларда жорий этилди.
Pentium II русумли процессор
1997 йил 7 май куни Нью-Йоркда Intel корпорацияси ўзининг олдин
Klamath иш номи билан таниш бўлган Pentium II русумли
процессорини расман ?авола этди. Умумий фазилатига кўра, ушбу процессор MMX технологиясига эга Pentium Pro процессор кўринишига эга бўлиб, ўзининг аждодидан кичик ва ўрта бизнес со?аларида ?ўлланилиши учун мўлжалланганлиги билан фар? ?илади. Pentium II стол устига ўрнатиладиган шахсий компьютерлар, тармо??а уланадиган шахсий компьютерлар, иш станциялари ва бошлан?ич по?онадан
ишлатиладиган серверлар ичига ўрнатиш учун
мўлжалланган.
Ўз ичига 7,5 миллион транзисторни мужассам этган Pentium II
34
процессор ядроси ва кэш-хотира ?урилмасини монтаж ?илиш мобайнида юзага келадиган брак фоизи ?ам жуда му?им омил эканлиги ва шу боис монтаж ишлари Pentium Pro ишлаб чи?арилишида энг ?иммат бос?ич эканлиги аён бўлди. Натижада, ушбу муаммоларнинг аксарият ?исмини ?ал этган ўша SEC-картридж (Single Edge Connection Cartridge) ва унга ?амро? бўлган slot 1 пайдо бўлди.
Мазкур процессор фойдаланувчиларга ра?амли фото суратларни
шахсий компьютер ичига киритиш ва ишлов бериш, уларни Интернет ор?али дўстлар ва ?ариндошларга юбориш, матнлар ёзиб, та?рирлаш, муси?ий асарлар ва ?аттоки оилавий кино учун кичик са?налар яратиш ?амда ушбу видео тасвирларни оддий телефон сими воситасида Интернет тармо?и ор?али узатиш (?абул ?илиш) имкониятини беради.
Celeron русумли процессор
0.25 мкм-технологияси бўйича яратилган “энг оддий”
компьютерлар учун процессорнинг Celeron деб ном берилган соддалаштирилган варианти ишлаб чи?арилди. Илк Celeron процессорлар ядросининг частотаси 266 ва 300 МГц (шина частотаси – 66 МГц) бўлган. Иккиламчи кэш-хотира ?урилмаси киритилмаган. Бу эса, ўз навбатида, иш унумдорлигида ўз аксини топди (тизим платаларида иккиламчи кэш-хотира ?урилмаси учун слот 1 (ажраткич), табиийки, бўлмаган). Тизим платаларининг нархи тушиши ва Celeron нинг ўзи арзон бўлиши баробарида ?аваскорлар учун мўлжалланган машина чиндан ?ам арзон бўлган.
Бугунги Celeron процессорлар, частотаси 300 МГц ли Celeron 300A
моделидан бошлаб, ядро кристалли устида ўрнатилган ва ядронинг частотасида тўли? ишлайдиган кичик ?ажмли (128 Кбайт) иккиламчи кэш-хотира ?урилмасига эга. Бундай процессорлар Mendocino номи Билан ?ам аталади.
Такт частотаси 500, 466, 433, 400, 366 ва 333 МГц ли Intel Celeron
процессорларнинг иш унумдорлиги кенг оммалашган замонавий иловалар тез ва самарали ишлашини таъминлайди. Бундай процессорларга, асосида Pentium II процессори яратилган P6 микроархитектурасига оид барча афзалликлар берилган. Такт частотаси 500, 433, 400, 366 и 333 МГц ли Intel Celeron процессорлар ичига ?ажми 128 Кб ли 2- даражага мансуб иккиламчи кэш-хотира ?урилмаси ўрнатилган. Такт частотаси 300 МГц ли Intel Celeron процессорларнинг ядроси ўз ичига 7,5 миллион транзисторни мужассам этган. Такт частотаси 500, 433, 400, 366 и 333 МГц ли процессорларнинг ядролари эса 2- даражага мансуб иккиламчи кэш- хотира ?урилмаси ўрнатилганлиги боис 19 миллион транзисторга эга. Барча Intel Celeron процессорлар 0.25 микронли КМОП-технологиялар асосида ишлаб чи?илади. Барча Intel Celeron процессорлар (P.P.G.A.) тилчали чи?иш жойларининг матрицасига эга пластик корпус ичида солиниб чи?арилади. P.P.G.A. формфактори процессорнинг 370
35
контактли уясига мос келади. Бу эса, ўз навбатида, компьютер ишлаб чи?арувчилар учун тизимлар нархини тушириш учун янги имкониятлар яратиб, жоиз конструктив лойи?алар учун кенг йўл очиб беради.
Бундан таш?ари, такт частотаси 433, 400, 366, 333 ва 300A МГц ли
Intel Celeron процессорлар корпус ичида ўрнатиш ?улайлиги ва тежамкорликни таъминловчи S.E.P.P. русумли контактлар бир томонга жойлаштирилган ?олда етказилади. ?ўлланилган корпус туридан ?атъий назар Intel Celeron процессорлар ю?ори сифатли, ишончли ва бош?а ?урилмаларга мос келади деб эътироф этилмо?да. Ушбу процессорлар идорага оид кенг оммалашган замонавий иловалар ва Интернет тармо?ига киришни таъминловчи дастурлар билан ишлаш учун кучли процессорлар саналади.
Xeon оиласига мансуб процессорлар
Кучли компьютерларда Xeon процессорлари ?ўлланилади. Ушбу
процессорлар учун слот 2 жорий этилган. Ушбу слот (янги процессорнинг интерфейси билан биргаликда) FRC ли орти?ча тизимларни ?ам, 1, 2, 4 ва ?аттоки 8 процессорли симметрик тизимларни ?ам яратиш имконини беради. Шиналарининг частотаси 100 МГц, ядросининг частотаси эса 400 МГц ва бундан ?ам ю?ори, иккиламчи кэш-хотира ?урилмаси худди Pentium Pro да сингари ядро частотасида ишлайди. Иккиламчи кэш-хотира ?урилмасининг ?ажми 512 Кбайт, 64 Гбайтгача кэшлаштирилганида 1 ёки 3 Мбайт (36 битли манзил белгиланишида жамики манзил макони). Xeon процессорлари нафа?ат катта ?уввати, балки катта, хусусан: 15,2 x 12,7 x 1,9 см ўлчамлари билан ?ам ажралиб туради
Xeon процессорлари тизим ахборотини са?лаш учун
мўлжалланган янги воситаларга эга. Процессордаги фа?ат ў?иш учун мўлжалланган процессорга оид ахборотни са?ловчи доимий хотира ?урилмаси PIROM (Processor Information ROM) ядро процессори ва кэш-хотира
?урилмасининг электр таснифларини (частоталар
диапазони ва истеъмол ?илинадиган электр кучланишларни), S- таснифларни ва процессорнинг 64 битли серия ра?амини са?лайди. CPUID идентификациялаш йўри?номасига кўра бундай ахборотга кириб бўлмайди. Энергия жи?атидан мухтор саналган Scratch EEPROM хотира ?урилмаси процессорни (ёки ушбу процессор ўрнатилган компьютерни) етказувчи томонидан тизимга оид ахборотни киритиш учун мўлжалланган бўлиб, бундан бош?а навбатдаги ахборотни киритишдан ?имоя ?илинган бўлиши мумкин. Процессор, ?ароратни назорат ?илиб бориш учун дастурланадиган ?урилма билан биргаликдаги ?арорат датчиги (ядро кристали устига жойлаштирилган термодиод) билан жи?озланган. Ушбу ?урилма картридж синовдан ўтказилаётган бос?ичда муайян процессордаги термодиод бўйича текшириб
тў?риланадиган аналог-ра?амли ўзгартиргичга эга.
Термометр созланишининг доимий сони (константаси) PIROM га
36
киритилади. ?ароратни назорат ?илиш ?урилмаси дастурланади, яъни унга ўзгартиришлар частотаси ?амда ?арорат чегаралари киритилади. ?арорат ушбу чегараларга етганида тизим ишида узилиш рўй берган сигнал шаклланади. PIROM, Scratch EEPROM ва ?ароратни назорат ?илиш ?урилмаси билан ?амкорлик ?илиш учун процессор I
2 C
интерфейсига асосланган кетма-кет уланган ?ўшимча SMBus (System Management Bus) шинасига эга.
Pentium III русумли процессор
1999 йил Intel корпорацияси Pentium III ва Pentium III Xeon
процессорларини ?авола этди. Стол устига ўрнатиладиган шахсий компьютерлар учун мўлжалланган Intel Pentium III процессорида зикр этилган йилга ?адар иш унумдорлигини мисли кўрилмаган даражада ошиши, бош?арилиш ва Интернет билан ишлаш ?улайлигини таъминлаш борасида эришилган технологик юту?лар мужассам этилган. Интернет фойдаланувчилари ва ахборот бериб бориладиган мультимедиа-иловалар учун асосий инновация (янги пайдо бўлган нарса) – ахборот о?имларига оид SIMD-кенгайтиришлар бўлди. Уларга кирган 70 та янги командалар тасвирлар, 3D-графикалар, товушли ва видео ахборот о?имларига ишлов бериш, шунингдек нут?ни таниб олиш имкониятларини сезиларли даражада кенгайтирди. Интернет- иловаларнинг келгуси авлодлари учун ?ам етарли бўладиган ?уввати учун ?ам Pentium III процессор – узо?ни кўра билган шахсий компьютер фойдаланувчилари учун аъло компьютер бўлиб ?олди.
Мазкур процессорларнинг барчаси 0,18 микронли ил?ор ишлаб
чи?ариш технологияси асосида оммавий равишда ишлаб чи?арилади. Ушбу технология такт частотасининг ошишини, бир ?атор му?им янгиликлар киритилгани боис иш унумдорлиги янада ортишини, энергия истеъмоли пасайишини таъминлади, ўлчами одам сочи толасининг беш юздан бир ?исми ўлчамига тенг нарсаларга ишлов бериш имкониятини беради.
Стол устига ўрнатиладиган ва олиб юриладиган шахсий
компьютерлар учун чи?арилган Pentium III, шунингдек, серверлар ва иш станциялари учун ишлаб чи?арилган Pentium III Xeon процессорлари принципиал жи?атдан янги саналган бир ?атор ўзига хос технологик хусусиятларга эга. Бундай хусусиятлар жумласига Advanced Transfer Cache русумли 2 даражага мансуб кэш-хотира ?урилмаси ?амда тизимга оид такомиллаштирилган буферлаштириш жараёни киради.
Advanced Transfer Cache технологиясининг ?ўлланилиши
процессор ядроси билан процессор ичига ўрнатилган, 256 Кбайт ?ажмли 2- даражага мансуб тўла тезлик билан ишловчи кэш-хотира ?урилмаси ўртасидаги сигнал ўтказиш йўлини икки ?исса кўпайтириш имконини яратди.
37
Ўз навбатида, тизимга оид такомиллаштирилган буферлаштириш
жараёни “буферлар”нинг сони ортиши туфайли маълумотларнинг тизим шинасидан процессорга жадал ўтишини таъминлайди.
0,18 микронли янги ишлаб чи?ариш жараёнида фтор билан
легирланган кремний диоксидидан (SiOF) тайёрланган кам ?ажмли изоляторларга эга алюминийдан ?илинган олти ?атламли ўзаро бирикмалар ?ўлланилади. Бу эса, ўз навбатида, истеъмол ?илинадиган кучланишни 1,1-1,65 Вольтга ?адар пасайтириш имконини яратади (бугунги процессорлар ичида энг кўп энергия истеъмол ?иладиганлари 1,35 Вольт кучланиш истеъмол ?илади). Pentium III процессорлари контактлари бир томонда жойлаштирилган картридж кўринишида ишлаб чи?арилади (Single Edge Contact Cartridge 2, S.E.C.C.2). Бундай картридж процессорни ўрнатиш ва ?имоя ?илиш ?улайлигини ?амда келгусида ишлаб чи?ариладиган ю?ори унумдор тизимларга мослашишини таъминлайди. 440BX русумли AGP- платформа билан мос келиши процессорнинг мавжуд тизимларга ўрнатиш имконини беради ва компьютер бозорида янада янги компьютерлар чи?арилишини жадаллаштиради.
IA-64 архитектурали процессорлар
1995 йили биринчи 32 разрядли кўп вазифали 80386 русумли
процессор пайдо бўлганидан сўнг IA-64 архитектураси процессорлар технологияси со?асида энг а?амиятли юту? бўлиб ?олди. Ўша даврда IA-64 архитектураси илк бор Itanium процессорида жорий этилиши ва 2000 йилда ишлаб чи?арила бошланиши режалаштирилган эди. Ушбу процессор ўша йилларда мавжуд архитектураларда кузатилган чекланишларни енгиб ўтиши ?амда бўл?уси равна?и учун иш унумдорлигининг захирасини таъминлаши кутилган. Itanium негизида тайёрланадиган серверлар ва иш станциялари EPIC (Explicitly Parallel Instruction Computing) деб ном олган янги функционал имкониятлар комплекси
туфайли мисли кўрилмаган иш унумдорлиги,
масштабланиши билан ажралиб туриши режалаштирилган.
ХОТИМА
1971 йилнинг ноябрь ойида эндигина оё??а тураётган Intel
корпорациясининг му?андислари томонидан ишлаб чи?илган дунёда энг биринчи 4004 русумли микропроцессор яратилганидан бугунги кунга ?адар эришилган юту?ларни ўша даврларда а?лга си?дириб бўлмас эди.
Агар тара??иёт шу зайлда давом этаверса башарият я?ин
келажакда яна ?андай чў??иларни забт этишини бугун тасаввур ?илиш ?ийин.
Процессорларнинг жадал ортиб бораётган кучи, улар
38
информацион му?итлар пайдо бўлишини, бугун фараз ?илиб кўрилмаган яна ?андай имкониятлар пайдо бўлишини чиндан ?ам кишига олдиндан башорат ?илишни мушкуллаштиради.
Intel эса бу борада олиб бораётган ўз изланишларини, янги
технологияларни реал во?еликка айлантириш йўлидаги хатти- ?аракатларини жадал давом эттирмо?да. Шу ма?садда корпорация янги ма?сулотлар ишлаб чи?мо?да, ?амкорлик доираларини кенгайтирмо?да,
шерикчилик муносабатларини ўрнатмо?да,
истеъмолчиларнинг фикр-муло?азалари, фойдаланувчиларнинг тилак- истакларини ди??ат билан ўрганиб бормо?да. Биро?, порло? келажакни я?инлаштириш йўлида амалга оширилаётган ишлар, ўтмишни унутиб юбориш кераклигини англатмас, асло. Шу боис корпорация Intel архитектураси негизида яратилган мавжуд дастурий таъминотлар бену?сон ишлашини давом эттириши учун ўзининг анъанавий, яъни мосликни таъминлаш сиёсатига амал ?илиб бормо?да.